Κυριακή 25 Νοεμβρίου 2012

Η αμφισβητήσιμη αξιοπιστία του Κράτους


Το καλοκαίρι του 2011, μια παρέα τεσσάρων ατόμων διασχίζαμε με αυτοκίνητο την Εγνατία από την Κομοτηνή προς Θεσσαλονίκη. Σε κάποιο σημείο του δρόμου, από ψηλά παρατηρούσαμε στον κάμπο πλήθος στηλών καπνού να υψώνονται μαύρες προς τον ουρανό. «Τι είναι αυτό;» ρώτησε ένας εκ των συνταξιδιωτών μου. «Θυσίες στο θεό της αγροτικής παραγωγής» απάντησε αστειευόμενος ο άλλος. Του εξήγησα ότι οι αγρότες καίνε τις καλαμιές που απέμειναν στο χωράφι μετά τον θερισμό των δημητριακών. «Αυτό δεν απαγορεύεται;» μου είπε. «Ναι, απαγορεύεται» απάντησα και ακολούθησε σιωπή.
«Νόμοι που το κράτος δεν μπορεί ή δεν θέλει να εφαρμόσει, δεν θα πρέπει να ψηφίζονται» είπε μετά λίγη ώρα.
Αναρωτήθηκα πόσο δίκιο είχε. Αυτή η μικρή παρατήρηση με αφορμή ένα θεωρητικά ασήμαντο συμβάν αποκάλυψε το μέγεθος της αναξιοπιστίας του κράτους, όπως και αν αυτό μπορεί να περιγραφεί.
Θυμήθηκα τον Νόμο για την απαγόρευση του καπνίσματος, τον Νόμο του ’99 για την διαχείριση των υδάτων, τον νόμο για την αδειοδότηση και λειτουργία κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων. Αναρωτήθηκα πόσοι νόμοι έχουν ψηφιστεί και βρίσκονται σε ισχύ που δεν εφαρμόστηκαν ποτέ ή δεν εφαρμόζονται πλέον.
Αναρωτήθηκα τι είδους μάθημα δια του παραδείγματος δίνει ένα τέτοιο κράτος  στους πολίτες του. Πως μπορεί να ζητά ή πολύ περισσότερο να απαιτεί σεβασμό στο Νόμο όταν δεν σέβεται, δεν  εφαρμόζει ή δεν επιβάλει την εφαρμογή όσων το ίδιο νομοθετεί. Τι είδους κράτος είναι αυτό που δεν στηρίζεται σε πέντε - δέκα βασικές αρχές.
 Το κράτος οφείλει να είναι αξιόπιστο, σοβαρό. Να εμπνέει ασφάλεια και σιγουριά. Αν το κράτος δεν τηρεί τις υποσχέσεις του  ή τις δεσμεύσεις του  δεν είναι κράτος δικαίου και δεν μπορεί να ζητά από τους κατοίκους να συμπεριφέρονται σαν πολίτες. Ένας ίσως από τους λόγους που καταρτίζονται και ψηφίζονται νομοσχέδια πολύπλοκα, με πληθώρα διατάξεων και δαιδαλώδη δομή είναι ακριβώς επειδή γίνεται προσπάθεια να ενσωματωθούν σε αυτά τρόποι παράκαμψής των.
Τελευταίο παράδειγμα κρατικής αναξιοπιστίας, η επιβολή έκτακτου τέλους στα φωτοβολταϊκά. Το κράτος έδωσε άδειες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με βάση ένα νομοθετικό πλαίσιο το οποίο ήταν σκανδαλωδώς ευνοϊκό προς τους υποψήφιους επενδυτές. Οι τελευταίοι φυσικά ανταποκρίθηκαν. Όταν το έκαναν, ήρθε πάλι το κράτος εν είδη θηρευτή να μαζέψει τα θύματά του από τις παγίδες που τους έστησε και επέβαλε έκτακτο τέλος 30% - πλέον της τρέχουσας φορολόγησης – απαξιώνοντας πλήρως την όποια επένδυση και αποτρέποντας οποιονδήποτε που είχε ίσως την σκέψη να επενδύσει στο μέλλον. 
Τώρα, κάθε πολίτης δικαιούται να μιλά για μια ακόμη φούσκα και κανείς δεν μπορεί να τον πείσει για το αντίθετο. Τώρα, πιστεύει ότι η κρίση του πετρελαίου θέρμανσης είναι φτιαχτή και σκοπό έχει να «μαζέψει» όσα λεφτά απέμειναν στην αγορά και να «φτιάξει» μερικούς κολλητούς εμπόρους και εισαγωγείς. Ας τρέξει ο κάθε πολιτικός να τους πείσει για το αντίθετο. Ας προσπαθήσει να τους πείσει ότι πρέπει να τον εμπιστεύονται. Παρέα με το χειρότερο κομμάτι της αγοράς. Αυτό της αρπαχτής. Άλλωστε αυτό τείνει να αφήσει ανέγγιχτο με την συμπεριφορά του το κράτος. Ίσως λόγω ιδεολογικής συγγένειας. 

Σάββατο 24 Νοεμβρίου 2012

Προς ένα νέο Σύνταγμα στην Ελλάδα και την Ευρώπη


Στην περίοδο της παγίωσης της νέας εποχής, της λεγόμενης 4ης Ελληνικής Δημοκρατίας, είναι εύκολο καταφύγιο για νέους, εκκολαπτόμενους αλλά και παλαιότερους πολιτικούς, η υιοθέτηση της ρητορικής και συνθηματολογίας του νεολαϊκισμού. Ενός λαϊκισμού που απευθύνεται στο ίδιο ακροατήριο, χαϊδεύει τα ίδια αυτιά αλλά με ελαφρά διαφορετικό τρόπο: δεν τάζει εύκολες λύσεις για την άμεση επιστροφή στο παρελθόν αλλά ένα μέλλον που δεν μπορεί, ακόμα και αν το ήθελε, να το πραγματοποιήσει. Ακόμα χειρότερα, που δεν πρέπει να χτίσει. Δεν αρκεί η πολιτική διαφοροποίηση με τα κόμματα που εκφράζουν τον κλασσικό λαϊκισμό ούτε η λεκτική αποκήρυξή του. Χρειάζεται πολιτική ωριμότητα και επίγνωση της ανάγκης για αλλαγή του τρόπου που η πολιτική ασκείται σε όλα τα επίπεδα. Χρειάζεται η ρήξη με το παρελθόν που κουβαλάμε πολλοί από εμάς στο πολιτικό μας DNA. Χρειάζονται κυρίως αποθέματα πολιτικού θάρρους.
Με τον ίδιο τρόπο είναι απαραίτητο να ανακαλύψουμε από την αρχή μερικά ακόμα  βασικά συστατικά της δημοκρατίας: τον διάλογο και την συνεργασία. Ένα πρώτο και ουσιαστικό βήμα είναι η υιοθέτησή τους σε επίπεδο καθημερινής πολιτικής πρακτικής. Για να μη μείνει στείρα και μηχανιστική ενέργεια, οφείλουμε, στην διαδικασία δόμησης της νέας εποχής, να καταστήσουμε τον διάλογο και την συνευθύνη διακυβέρνησης, δομικό συστατικό του πολιτεύματος, αναπόσπαστο μέρος του πολιτικού μας πολιτισμού.
Πέρα από την παιδεία συνεργασιών, για να επιτευχθεί αυτό απαιτούνται μια σειρά από αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της δημοκρατίας. Χρειάζονται επίσης παρεμβάσεις στο σύνταγμα. Το εύρος και το βάθος των αλλαγών αυτών, καθώς και οι αλλαγές καθ’ εαυτές πρέπει να γίνουν αντικείμενο ενός ευρύτατου διαλόγου ο οποίος θα αποτελέσει με την σειρά του πολιτικό παράδειγμα για την δημόσια ζωή της χώρας. Γι αυτό, η συνταγματική αναθεώρηση πρέπει να συνοδεύει τα προγράμματα όλων των κομμάτων που επικαλούνται την ανάγκη ριζικών μεταρρυθμίσεων. Όχι μόνο, αλλά να βρίσκεται στις πρώτες χρονικά προτεραιότητες, λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμούς και τις διαδικασίες που προβλέπονται για την Συνταγματική αναθεώρηση.
Η Ελλάδα όμως είναι και μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνά κανείς, όσο και αν τα εσωτερικά μας προβλήματα μας έχουν οδηγήσει σε έναν στρόβιλο εσωστρέφειας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι ούτε ο τοκογλύφος που μας απομυζά ούτε ο μαστός που μας κρατά στη ζωή. Είναι το σπίτι μας. Η Ευρώπη αυτή τη στιγμή βρίσκεται στη διαδικασία αναζήτησης μέλλοντος. Ο διάλογος έχει ήδη ξεκινήσει μακριά μέχρι στιγμής από τα φώτα της δημοσιότητας και από την επίσημη πολιτική σκηνή. Πολίτες σε όλη την Ευρώπη που συμφωνούν στην προοπτική της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, συναντώνται και συζητούν με σκοπό να υποστηρίξουν την ανάγκη υιοθέτησης ενός πραγματικού Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Ενός Συντάγματος που θα προωθεί την Δημοκρατία σε όλα τα επίπεδα, θα ευνοεί την συμμετοχή των πολιτών στην καθημερινή άσκηση της πολιτικής, θα επιδιώκει την έκφραση γνώμης, θα στηρίζει την μειοψηφία αλλά ταυτόχρονα θα εξασφαλίζει την κυβερνητική σταθερότητα. Ενός Συντάγματος που θα μεταθέτει το κέντρο βάρους της λήψης των αποφάσεων στο λαό με αξιόπιστο, αντιπροσωπευτικό και αδιαμφισβήτητο τρόπο.
Στον εν εξελίξει αυτό διάλογο η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια της απουσίας. Αντίθετα, μπορεί και πρέπει να μετατρέψει την εμπειρία της σε πρόταση συμβάλλοντας έτσι στην δημιουργία της νέας Ευρώπης χτίζοντας με τα ίδια υλικά την νέα Ελλάδα. 

Σάββατο 17 Νοεμβρίου 2012

Θυμάμαι...


Θυμάμαι. Τον πατέρα μου να κλείνετε με τους θείους μου που μόλις ήρθαν από Σουηδία  - μετανάστες στο Μπορας από το ’61 – στην καλή την κάμαρη και να συζητάνε μεγαλόφωνα. Κι ύστερα τη μάνα μου να μου ζητά να μην ακούω. Θυμάμαι ότι κάποια στιγμή έπαιρναν και το ράδιο μέσα κι άκουγαν.
Θυμάμαι. Χριστούγεννα ήταν, μάλλον το ’71. Ήρθαν και πήραν τον πατέρα μου. Αργότερα έμαθα ότι είχαν μαζέψει και όλα τα’ αδέρφια του. Για μια βδομάδα; Ο πατέρας ούτως ή άλλως έλειπε – δούλευε στην Αργολίδα εκείνη την εποχή και τον βλέπαμε κάθε Κυριακή – και δεν μου έγινε αισθητή η απουσία του. Μόνο το κλάμα της μάνας με ανησυχούσε και με λυπούσε.
Θυμάμαι. Παρασκευή 15 Νοεμβρίου 1973. Μας ανακοίνωσε ο Γυμνασιάρχης , Περίνης ήταν το όνομά του, ότι το μάθημα δεν θα γινόταν. Δεν είμαι σίγουρος για τα υπόλοιπα που είπε – κάτι για αλήτες - επειδή η φωνή του χάθηκε στο γέλιο μας.
Θυμάμαι ότι φτάνοντας στο σχολείο πολύ πρωϊ μερικοί προλάβαμε και είδαμε σελίδες πολυγράφου κολλημένες σε κολώνες και πεταμένες στην είσοδο. Νομίζω ότι ήταν έργο του Κώστα. Ας το επιβεβαιώσει, διαψεύσει ή διορθώσει αν γνωρίζει κάτι.
Θυμάμαι ότι η μάνα μου με μάζεψε σπίτι προς μεγάλη μου απογοήτευση. Θυμάμαι να ακούγονται υπόκωφοι ήχοι από την μεριά της Αθήνας – προφανώς πυροβολισμοί και το κορμί της μάνας να συσπάται σαν να τους δέχεται το ίδιο. Μπαινόβγαινε στο μπαλκόνι, σταύρωνε τα χέρια της πάνω από το κεφάλι και κλαίγοντας με λυγμούς ψιθύριζε:
«τα φάγανε τα παιδιά, πάνε, τα σκότωσαν Παναγία μου»
Θυμάμαι… Αργότερα μάζεψα τις ψηφίδες της μνήμης και τις ταίριαξα στην ιστορία και στα γεγονότα. 

Πέμπτη 8 Νοεμβρίου 2012

Προς το Μνημόνιο IΙΙ


Ο Αλέξης οδεύει προς το Μαξίμου και το Μνημόνιο 3
Μετά την υπερψήφιση του μνημονίου ΙΙ, δήλωσα ότι πιθανότατα δεν είναι το τελευταίο που περνά από την Βουλή.  Να συμπληρώσω σήμερα ότι, όπως πάνε τα πράγματα το επόμενο θα το εισηγηθεί ο Τσίπρας.
Να εξηγήσω γιατί, τουλάχιστον ως προς το πρώτο μέρος της πρόβλεψης:
Με το μνημόνιο δυο, τέθηκαν σε ισχύ μια σειρά αποφάσεων οι οποίες έχουν διπλό στόχο: από τη μια να μαζέψουν χρήματα προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες λειτουργίας του κράτους σε βάθος δυο χρόνων και από την άλλη να «συμμαζέψουν» το κράτος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει ως τέτοιο και να μπορεί να μαζέψει τα απαραίτητα για την λειτουργία του χρήματα.
Να κάνω μια παρένθεση και να επισημάνω εδώ ότι το κράτος δεν ταυτίζεται με τα κόμματα ούτε καλύπτεται ιδεολογικά από τον τρόπο που αυτά ασκούν την εξουσία. Να τονίσω επίσης ότι κράτος είναι ο υπάλληλος της βουλής, ο αστυνομικός των ματ, ο δάσκαλος στο Ελαφονήσι κι ο δασοφύλακας στο Βίτσι. Όλοι κράτος είναι.
Επιστρέφοντας στο μνημόνιο, η εμπειρία δείχνει ότι επειδή το πολιτικό προσωπικό το οποίο καλείται να διαχειριστεί (χρησιμοποιώ τη λέξη μετά λόγου γνώσεως) την εποχή και να διεκπεραιώσει πολιτικές είναι αυτό που είναι και οι δυνατότητές του είναι ασφυκτικά περιορισμένες, αδυνατεί να εφαρμόσει τις αλλαγές που θα οδηγούσαν στην δημιουργία αξιόπιστων κρατικών δομών με αποτέλεσμα να αποτύχει και ο ταμειακός στόχος. Αυτό το γεγονός οδηγεί με τη σειρά του τους δανειστές μας και τους εντεταλμένους διαπραγματευτές τους να μειώνουν όλο και περισσότερο το χρόνο που διαθέτουν για άσκοπες συζητήσεις και να οδηγούνται σε τηλεγραφικές εντολές. Με αυτά σαν δεδομένα, η αποτυχία εφαρμογής και αυτού του μνημονίου είναι δεδομένη όπως και δεδομένη είναι και η ανάγκη να εφευρεθεί το επόμενο.
Διότι, αν από την αρχή οι κυβερνήσεις έδειχναν ότι αποτελούν αξιόπιστο και ισότιμο συνομιλητή, οι συζητήσεις και οι εξελίξεις θα είχαν πάρει έναν εντελώς διαφορετικό δρόμο και η διαπραγμάτευση δεν θα ήταν πολιτική μπαρούφα αλλά καθημερινή πρακτική.
Θα πει κανείς, γιατί να ασχοληθούν οι δανειστές μας με την σωτηρία της Ελλάδας. Σωστή ερώτηση, δύσκολη απάντηση. Θα χρησιμοποιήσω πάλι τις …μαντικές μου ικανότητες. Χωρίς να έχω σχετικά δεδομένα, νομίζω ότι η Γερμανία κυρίως αλλά και η Ευρώπη γενικότερα έχει παγιδευτεί στην ίδια της την φύση. Όντας υπερβολικά αργή στην λήψη των αποφάσεων και γραφειοκρατική ως δομή, στάθηκε ανίκανη να χειριστεί ένα πολυπαραγοντικό και δυναμικό στην εξέλιξή του φαινόμενο με αποτέλεσμα να παγιδευτεί στις αποφάσεις της. Νομίζω ότι αυτή τη στιγμή έχει υπερβεί το σημείο μη επιστροφής και πλέον οφείλει να σώσει την Ελλάδα με κάθε κόστος. Γι’ αυτό και θα απαιτηθεί κι ένα τρίτο μνημόνιο.
Υπήρχε, θα αναρωτηθεί κανείς, άλλος δρόμος; Φυσικά και ΥΠΗΡΧΑΝ ΑΛΛΟΙ ΔΡΟΜΟΙ. Αλλά σε δυναμικά, πολυπαραγοντικά και μονής κατεύθυνσης φαινόμενα, κάθε φορά που επιλέγεις ένα δρόμο μειώνεις τον αριθμό των επιλογών της επόμενης απόφασής σου. Οπότε, τι νόημα έχει πια να γυρίσουμε στο παρελθόν αφού αυτό δεν αλλάζει; Τι νόημα έχει να πούμε ότι αν η Ευρώπη και η Ελλάδα ήταν αρκούντως ώριμες το 2009, 2010 θα είχαν αποφασίσει για παράδειγμα την συντονισμένη και συντεταγμένη έξοδο από το ευρώ με γενναία βοήθεια, πάγωμα των υποχρεώσεων, γενναίες διαρθρωτικές αλλαγές και ανοιχτή την επιστροφή της Ελλάδας στην ευρωζώνη χωρίς πρόσθετους όρους.  Αλλά είπαμε, δεν έχει νόημα… 

Κυριακή 4 Νοεμβρίου 2012

Πολιτική λύση οικονομικών προβλημάτων σε μια ανώριμη Ευρώπη: ένα δύσκολο εγχείρημα


Υπάρχει από καιρό μια αίσθηση ανισορροπίας, μιας διαρκούς αστάθειας, μιας αβεβαιότητας στα όσα διαδραματίζονται δίπλα μας και εξελίσσονται μπροστά μας. Πολλές φορές κάτι δεν κολλάει, άλλες οι ασυνέπειες αιτίων και αποτελεσμάτων είναι εμφανείς ενώ συχνά μοιάζει σαν να έχει διαρραγεί η συνέχεια των γεγονότων.
Ίσως είναι η ταχύτητα που αυτά εξελίσσονται, ίσως είναι ο όγκος των πληροφοριών και των συμβάντων που καλούμαστε να επεξεργαστούμε και να κατανοήσουμε. Όπως κι αν είναι, μερικές πληροφορίες αξίζει να τις προσέξουμε 2 φορές ενώ γεγονότα πρέπει να τα αναλύσουμε προσεκτικότερα και να τα συνδυάσουμε με άλλα, φαινομενικά άσχετα.
Σε κάθε περίπτωση, η πληροφορία που κόμματα και μέσα φιλτράρουν προς εμάς είναι τις περισσότερες φορές ελλιπής ή και επεξεργασμένη με το κατάλληλο σχόλιο που αφαιρεί την δύναμη και το μήνυμα της πρώτης μετάδοσης και μετατοπίζει το ενδιαφέρον από την πληροφορία στο σχόλιο. Έτσι δε που είμαστε πεινασμένοι για ελπίδα και ταυτόχρονα βουτηγμένοι στην μελαγχολία γινόμαστε εύκολα υποχείρια.
Πριν αρκετό καιρό, όταν είχε ανακοινωθεί η βούληση πολιτικών παραγόντων σε επίπεδο υπουργών από την πλευρά Ελλάδας και Γερμανίας για την ανάπτυξη του συστήματος «Ήλιος», η εταιρεία μου απευθύνθηκε σε Γερμανικές τράπεζες με σκοπό να ανιχνεύσει τις προθέσεις τους να χρηματοδοτήσουν ανάλογες προσπάθειες. Οι συνεταίροι μου αισθάνθηκαν πραγματικά άσχημα όταν αντιμετώπισαν τα ειρωνικά σχόλια των συμπατριωτών τους τραπεζικών. Χωρίς περιστροφές, οι Γερμανοί τραπεζίτες δήλωσαν ότι δεν είχαν κανέναν λόγο να στηρίξουν τις πολιτικές συμφωνίες της Γερμανικής κυβέρνησης. «Αν ο κ. Ρέσλερ έχει τη δυνατότητα, ας χρηματοδοτήσει μόνος του τα σχέδιά του» ήταν μια επιεικής παρατήρηση.  Ήταν η πρώτη φορά που άρχισα να κατανοώ ότι η οικονομική εξουσία και το τραπεζικό σύστημα της κεντρικής Ευρώπης δεν υπακούει πάντα και αδιαπραγμάτευτα σε πολιτικές αποφάσεις.
Από τότε ακόμα τόνιζα στους Γερμανούς εταίρους μου ότι αν και τεχνοκρατικά η Ελλάδα θα έπρεπε να κηρύξει πτώχευση και να αποχωρήσει από την ευρωζώνη, πολιτικά θα ήταν εθνική αυτοκτονία. Τους έλεγα επίσης ότι η Ευρώπη θα πιέσει προς την κατεύθυνση «βίαιου εξευρωπαϊσμού» - όπως έλεγα – της χώρας αλλά τελικά θα υιοθετήσει την πολιτική λύση του προβλήματος "Ελλάδα" για πολλούς λόγους. Κυρίως επειδή οι κεντροευρωπαίοι έχουν αυξημένο το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και αδυνατούν να αντέξουν έντονους κλυδωνισμούς. Ήταν η πρώτη φορά που άρχισαν να κατανοούν ότι παρά τα όσα νομίζει ο μέσος Γερμανός, η πολιτική απέχει από το να είναι απλή εφαρμογή τεχνοκρατικών θέσεων.
Σήμερα είναι φανερό ότι οι κεντροευρωπαίοι εταίροι μας έχουν καταλάβει ότι η συνταγή σωτηρίας της Ελλάδας είναι πιθανό να μην οδηγήσει πουθενά. Όχι γιατί η συνταγή είναι λάθος αλλά μάλλον γιατί ο ασθενής είναι «λάθος». Κατανοούν επίσης ότι η δήθεν προετοιμασία τους για το ενδεχόμενο αποχώρησης της Ελλάδας από την ευρωζώνη ήταν λάθος σχεδιασμένη. Το χαοτικό και πολυπαραμετρικό φαινόμενο που θα ακολουθούσε σε μια σε οικονομική αδυναμία και ευρισκόμενη Ευρώπη είναι τελικά περισσότερο απρόβλεπτο από όσο κάποιοι υπολόγιζαν. Το τελευταίο γίνεται ακόμα χειρότερο αν κανείς συνυπολογίσει την έλλειψη φαντασίας και αποφασιστικότητας από τις πολιτικές ηγεσίες. Μόνη η Μέρκελ φαντάζει να έχει άποψη και δυναμισμό και είναι αυτή που άρχισε να σπέρνει ξανά τον σπόρο της πολιτικής λύσης στο πρόβλημα «Ελλάδα». Είναι όμως έτσι; Θα καταφέρει η φαινομενικά παντοδύναμη Μέρκελ να επιβάλλει μια ακόμα προσπάθεια διάσωσης της Ελλάδας; Ένα νέο κούρεμα; Μια νέα βοήθεια;
Ενώ σχεδόν το σύνολο των πολιτικών συναινούν με ανακούφιση στην πολιτική λύση και στην με το ζόρι διάσωση της Ελληνικής Οικονομίας – χωρίς να εγκαταλειφθεί η θέση του «βίαιου εξευρωπαϊσμού» της -  η διάσταση που παρατηρήθηκε παλαιότερα ανάμεσα στην οικονομική και την πολιτική εξουσία δείχνει να μεγαλώνει ή να παγιώνεται: μέρος της γερμανικής αγοράς και όχι μόνο μοιάζει να μην έχει διάθεση να ακολουθήσει τους πολιτικούς σε αυτό το παιχνίδι τους και αυτό θα το δείχνουν με κάθε τρόπο και με ανάλογη ένταση στην κυρία Μέρκελ και τους συμμάχους της εντός και εκτός Γερμανίας. Γι’ αυτό θα υπενθυμίζουν συνεχώς την εξαπάτηση της βουλής όταν χρειάστηκε να «περάσει» την προηγούμενη δόση και θα προσχωρούν σε έμπρακτες διαφοροποιήσεις και πιέσεις. Σαν την πρόσφατη άρνησης πώλησης αντικαρκινικών φαρμάκων.
Το έργο δεν θα τελειώσει σύντομα και αν μη τι άλλο, θα κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον τω θεατών. Το κακό είναι ότι εμείς παίζουμε στο έργο. Το ρόλο του θύματος. Βέβαια, το θύμα δεν είναι πάντα αθώο…

Από τα ταμειακά στα δομικά μέτρα

Γλυπτό με τίτλο DodecaPentafoil Tangle από τον Carlo H. Séquin

Έγραφα στο προηγούμενο άρθρο μου ότι τα ταμειακά μέτρα ισοσκελισμού του προϋπολογισμού δεν λύνουν το πρόβλημα της Ελληνικής οικονομίας.  Ότι όσα τέτοια μέτρα κι αν παρθούν, τα προβλήματα θα επανέρχονται εντονότερα. Ότι μπορεί τα ταμειακά μέτρα να είναι αναγκαία την δεδομένη στιγμή αλλά δεν είναι τα απαραίτητα, δεν είναι η λύση.
Ποια είναι η λύση; Μπορεί λύση να είναι η πτώχευση; Φυσικά. Οτιδήποτε βάζει ένα τέλος στην παρούσα προβληματική κατάσταση, μπορεί να θεωρηθεί λύση. Το αν είναι επιθυμητή και από ποιους, είναι ένα άλλο – εντελώς διαφορετικό – ερώτημα.
Προσωπικά δεν είμαι απόλυτα πεπεισμένος για την ορθότητα μιας και μόνης λύσης του προβλήματος, γι’ αυτό δεν θα επιχειρηματολογήσω υπέρ καμιάς. Θα πω όμως ότι έχω πεισθεί πως ανεξάρτητα από την λύση που θα επιλέξουμε (ή θα αναγκαστούμε  να ακολουθήσουμε) είμαστε υποχρεωμένοι να αλλάξουμε. Να αλλάξουμε σαν κοινωνία και σαν κρατική δομή.
Είμαστε υποχρεωμένοι να επανασχεδιάσουμε εκ του μηδενός το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, το σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας, τον τρόπο άσκησης οικονομικής δραστηριότητας, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις ατόμων ομάδων, επαγγελμάτων, τον τρόπο παροχής και  το είδος των  παρεχόμενων υπηρεσιών εκπαίδευσης,  το φορολογικό μας σύστημα, τους μηχανισμούς εφαρμογής και ελέγχου εφαρμογής του νόμου και των αποφάσεων. Είμαστε υποχρεωμένοι να παράγουμε νέα κοινωνική ηθική, νέο πολιτικό και κοινωνικό πολιτισμό Σε αυτόν τον πολιτισμό το κράτος δεν είναι εχθρός αλλά θα πρέπει να μην είναι εχθρός. Σε αυτόν τον πολιτισμό όλοι ελέγχουμε την εφαρμογή των νόμων αλλά οι νόμοι ισχύουν το ίδιο για όλους. Σε αυτή την ηθική είναι ύψιστη υποχρέωση η οικονομική μας συμμετοχή στα κοινωνικά έσοδα αλλά οι δομές σέβονται ως ιερό το δημόσιο χρήμα.
Είμαστε υποχρεωμένοι τέλος να μάθουμε από την αρχή να ζούμε με αυτά που παράγουμε και ότι πλούτος με δανεικά δεν υπάρχει.
Όσο γρηγορότερα κάνουμε πράξη τα παραπάνω τόσο ταχύτερα θα απεμπλακούμε από την ανάγκη καταφυγής σε ταμειακά μέτρα ή λογιστικά τερτίπια.
Όλοι το ξέρουν ότι στην οικονομία ο ψυχολογικός παράγοντας έχει θεμελιώδη σημασία. Η αβεβαιότητα στην αγορά, όπως και στην ατομική μας ψυχολογία, αντιστρέφεται μόνο με ριζικές αλλαγές και αποφασιστικές κινήσεις. Θα τις κάνει κανείς ή όλοι θα εξακολουθούν να επιμένουν να μας παρουσιάζουν μια πλασματική εικόνα της εσωτερικής και διεθνούς κατάστασης εκμεταλλευόμενοι το σύνδρομο της παρατεταμένης εφηβείας που χαρακτηρίζει την πατρίδα μας; 

Η κακιά τρόικα και τα 11.5 δις


Διαπιστώνω με λύπη μου ότι η πλειοψηφία των συμπολιτών μου, ακόμα και αυτών που κάποιος θα αποκαλούσε ενήμερους γύρω από τις πολιτικές εξελίξεις, δεν μπορεί να εξηγήσει λογικά τα όσα συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό και αφορούν μνημόνια, μέτρα και τρόικα.
Θα προσπαθήσω να βάλω μια τάξη ριψοκινδυνεύοντας να πέσω σε παρεξηγήσιμες απλοποιήσεις.
Καμιά τρόικα δεν ξύπνησε ένα πρωί με όρεξη να αφαιρέσει 11.5 δισεκατομμύρια ευρώ από την τσέπη μας. Απλά, διαπιστώσαμε ότι το έλλειμμα στα ταμεία διαμορφώνεται σε αυτό το ύψος και θα παρουσιαστεί πρόβλημα στην εκτέλεση του προϋπολογισμού μέχρι το τέλος του έτους. Τι σημαίνει αυτό; Το ακόλουθο παράδειγμα ίσως βοηθήσει να γίνει κατανοητό:
Είσαι στην ταβέρνα με την παρέα σου, έχετε παραγγείλει, έχετε φάει τα μισά, κάνετε μια σούμα αυτά που έχετε παραγγείλει, μετράτε και τα λεφτά στις τσέπες σας και ανακαλύπτετε ότι δεν θα μπορέσετε να πληρώσετε το λογαριασμό. Σας λείπουν πάνω – κάτω 11.5 δις. Από αυτό το τραπέζι. Το τωρινό. Το στρωμένο. Δεν έχει να κάνει με τη δόση για το αυτοκίνητο, το ενοίκιο ή την κάρτα αλλά με τον λογαριασμό στο τραπέζι που τρώτε.  
Με τον ίδιο τρόπο, τα 11,5 δις αφορούν τον τρέχοντα προϋπολογισμό, του 2012 και όχι ένα αόριστο γενικό χρέος. Ενώ δηλαδή είπαμε ότι θα προσέχουμε να μην ξεφεύγουμε στις δαπάνες το 2012 και να εισπράττουμε τα χρωστούμενα, πέσαμε έξω κατά 11,5 δις. Απλό; Μάλλον. Που εμπλέκεται η τρόικα σε αυτό; Μα, κάποιος πρέπει να πληρώσει το λογαριασμό.  Ας κάνουμε μια ακόμα απλοϊκή υπόθεση εργασίας: έστω ότι η τρόικα μας έδινε τα 31 δις της δόσης, όπως περίπου είχαμε αποφασίσει (ξεχνώ για λίγο ότι υπήρχαν δεσμεύσεις και όροι που έπρεπε να τηρηθούν). Ξέραμε ότι τα χρήματα αυτά δίνονται για συγκεκριμένο σκοπό και σίγουρα όχι για κάλυψη τρεχουσών αναγκών. Δεν θα είχαμε λοιπόν λύσει το πρόβλημα με το έλλειμμα στον τρέχοντα προϋπολογισμό. Τι μπορούσαμε να κάνουμε; Περικοπές. Στο ύψος του ελλείμματος, άντε λίγο παρακάτω. Περικοπές που θα απέδιδαν τώρα, άμεσα αποτελέσματα. Όχι το 2014, όχι το 2015. Τώρα. Ή αυτό ή δεν θα πληρώναμε μισθούς, συντάξεις, φάρμακα και άλλα. Αυτό δεν είναι απειλή, δεν είναι εκβιασμός, δεν είναι παραμύθι. Είναι η σκληρή πραγματικότητα. Αυτήν έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Την ίδια θα έχουμε και του χρόνου.  Όσο κινούμαστε πολιτικά στη λήψη ταμειακών μέτρων, μέτρων δηλαδή που μας λύνουν το πρόβλημα της επάρκειας μετρητών τη στιγμή που μας λείπουν, τόσο το πρόβλημα θα επανέρχεται και κάθε φορά θα γίνεται δυσκολότερο. Επειδή λοιπόν οι πολιτικοί μας είναι θρασύδειλοι και δεν τολμούν να αναλάβουν την ευθύνη των πράξεών τους, δεν έχουν τα κότσια να βγουν και να πουν ότι τα έκαναν μπάχαλο και θα πρέπει να βρουν με κάποιο τρόπο 11.5 δις που μας λείπουν, το ρίξανε στην τρόικα. Την κακιά. Την άκαρδη. Λες και οι λογιστές τεχνοκράτες της τρόικα ήρθαν εδώ ως κοινωνικοί λειτουργοί με σκοπό να απαλύνουν τον πόνο του Αυτιά και του Κουβέλη. Κουβέντα όμως για τις ευθύνες τους και λέξη για την λύση.
Η λύση ποια είναι; Πολλές. Από την επίσημη κήρυξη πτώχευσης ως την υιοθέτηση δομικών αλλαγών στο κράτος και την οικονομία. Ο στόχος: ανάπτυξη, αύξηση του εθνικού προϊόντος, δημιουργία πλεονάσματος, σταδιακή αποπληρωμή του χρέους, δημιουργία συνθηκών οικονομικής (και κατ΄ επέκταση πολιτικής) σταθερότητας. Όλα τα παραπάνω ΜΑΖΙ με τα ταμειακά. Τα ταμειακά είναι αναγκαία, αυτά είναι απαραίτητα. Αλλά με αυτό θα ασχοληθούμε σε επόμενη ανάρτηση.

Σάββατο 3 Νοεμβρίου 2012

Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός και η Φαντασία


Ο επικήδειος του Περικλέους από τον |Hector Leroux
Το 2006, προσπαθώντας (ανεπιτυχώς) να προωθήσω την ιδέα των συμμετοχικών προϋπολογισμών σε παράγοντες της αυτοδιοίκησης, είχα κάνει μια - αιρετική για τα αυτιά του ακροατηρίου μου - πρόταση αναζήτησης πόρων προς όφελος της κοινωνίας των πολιτών. Πρόταση η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα δράσης μιας αυτοδιοίκησης «νέου τύπου».
Ας δούμε όμως τι είναι ο συμμετοχικός προϋπολογισμός.
Αν και παραπλανητικός, ο τίτλος έχει επικρατήσει. Παραπλανητικός με την έννοια ότι όταν κανείς αναφέρεται σε προϋπολογισμό και συνεπώς σε οικονομικά μεγέθη, ο επιθετικός προσδιορισμός πιθανότερο είναι να αναφέρεται σε αυτά τα μεγέθη. Όμως ο προσδιορισμός «συμμετοχικός» δεν εννοεί κάποιου είδους οικονομική συμβολή από οποιονδήποτε αλλά αναφέρεται στην συμμετοχή των πολιτών στη σύνταξή του.
Σύμφωνα με την Wikipedia, ο συμμετοχικός προϋπολογισμός (participatory budgeting) είναι μια διαδικασία δημοκρατικής διαβούλευσης και λήψης αποφάσεων καθώς και ένα είδος συμμετοχικής δημοκρατίας στην οποία απλοί άνθρωποι αποφασίζουν πώς να διαθέσουν μέρος του δημοτικού ή δημόσιου προϋπολογισμού. Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες να εντοπίζουν, να συζητούν και να ιεραρχούν τις δαπάνες για δημόσια έργα και τους δίνει τη δύναμη να αποφασίζουν στην πράξη για το πώς δαπανώνται τα χρήματά τους.
Στην ουσία, μια αυτοδιοικητική μονάδα – ένας Δήμος για παράδειγμα - καλεί τους κατοίκους μιας ορισμένης περιοχής – μιας Δημοτικής Ενότητας - να αποφασίσουν τον τρόπο και τον τόπο που θα διαθέσουν συγκεκριμένα χρηματικά ποσά.  Τα ποσά που διατίθενται αφορούν έργα τοπικού ενδιαφέροντος, όπως συντήρηση οδών, κατασκευή πεζοδρομίων, διαμόρφωση δημόσιων χώρων. Δεν αφορούν μισθοδοσίες, χρηματοδότηση δραστηριοτήτων, υπερτοπικά έργα. Επίσης, τα ποσά που διατίθενται καθορίζονται από την κεντρική διοίκηση, το Δημοτικό Συμβούλιο εν προκειμένω.
Μια ομάδα πολιτών, συνήθως το τοπικό συμβούλιο της Δημοτικής Ενότητας έχει την ευθύνη συγκέντρωσης των προς χρηματοδότηση έργων. Στην κατάρτιση της λίστας μπορεί να συμβάλει ο καθένας, άτομο ή συλλογικότητα. Η κεντρική διοίκηση, τα επιμελητήρια και οι επιστημονικοί σύλλογοι παρέχουν πλήρη και δωρεάν επιστημονική, διοικητική και γραμματειακή υποστήριξη στην συνέλευση και στα μέλη της. Η υποστήριξη παρέχεται σε όλα τα στάδια του Σ(υμμετοχικού) Π(ροϋτπολογισμού): από την κατάρτιση της λίστας των προς εκτέλεση έργων, το στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης ως την τελική απόφαση. Ο διάλογος που ακολουθεί είναι δομημένος, προσεκτικά οργανωμένος και τείνει στη λήψη απόφασης εντός συγκεκριμένης αποκλειστικής προθεσμίας.
Η τοπική παρέμβαση μπορεί να λήξει με την κατάρτιση του προϋπολογισμού αλλά εφόσον υπάρξει η ωριμότητα και σωρευθεί η ανάλογη εμπειρία, μπορεί να επεκταθεί στην επίβλεψη της εκτέλεσης και στην παραλαβή του οποιουδήποτε έργου.
Είναι προφανές ότι η διαδικασία του Σ.Π. μεταφέρει τον πολίτη από την θέση του παθητικού θεατή – καταναλωτή των όποιων αποφάσεων που λαμβάνονται από άλλους στο όνομά του, στη θέση του Πολίτη. Ο Σ.Π. είναι ουσία, καθώς μέρος της ευθύνης της λειτουργίας της πολιτείας μεταφέρεται στην βάση, στον πολίτη αλλά είναι και εκπαίδευση αφού ο πολίτης μαθαίνει να συμπεριφέρεται σαν τέτοιος, γνωρίζει τι είναι ευθύνη και ξέρει να τιμά καλύτερα ένα έργο στου οποίου την κατασκευή συμμετείχε.
Είναι επίσης προφανές ότι η διαδικασία του Σ.Π. μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε μια παράσταση σκηνοθετημένη από την κεντρική εξουσία με τη συμμετοχή χαμηλόμισθων κομπάρσων. Για να μην αποτελέσει άλλοθι συμμετοχής απαιτείται η θεσμική θωράκισή της και η ολόπλευρη στήριξή της από πολίτες και συλλογικότητες. Διαφορετικά θα καταστεί ένας ακόμη γραφειοκρατικός δυσκίνητος και άχρηστος μηχανισμός (χρήσιμος μόνο για να «πλουτίζει» βιογραφικά υποψήφιων πολιτευτών) σαν την δημόσια διαβούλευση για τα μεγάλα έργα.
Γυρίζοντας ξανά στην αρχή του άρθρου, αν κάποιος θελήσει να ενισχύσει τον θεσμό του τοπικού Σ.Π., θα έπρεπε με κάποιον τρόπο να βρει ανεξάρτητους από την κεντρική διοίκηση πόρους τους οποίους θα μπορούσε επίσης να διαχειρίζεται τοπικά μια κοινωνία – στο πλαίσιο αρχών λειτουργίας του Σ.Π. Θέλοντας να καταδείξω ότι αυτό που λείπει πολλές φορές είναι η φαντασία είχα φέρει το εξής παράδειγμα: Είναι γνωστό ότι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας εγκαθιστούν κεραίες αναμετάδοσης σήματος, ειδικά εντός του πολεοδομικού ιστού, ανάλογα με την διαθεσιμότητα επιφάνειας προς ενοικίαση. Είναι γνωστό επίσης ότι, λόγω των αντιδράσεων πληρώνουν σημαντικά ποσά ως ενοίκιο χρήσης. Δεν θα ήταν δυνατό ο Δήμος σε συνεννόηση με τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας να σχεδιάσουν έναν χάρτη με τα αναγκαία σημεία ώστε να δημιουργηθεί ένα αποτελεσματικό δίκτυο σήματος ώστε να υπάρχει ανεμπόδιστη επικοινωνία με την ελάχιστη ακτινοβολία; Κι αν αυτό γινόταν δυνατό, δεν θα μπορούσε να ζητήσει ο Δήμος να βρεθεί λύση ώστε η κάθε κεραία να εξυπηρετεί όλους τους πάροχους σήματος; Δεν θα μπορούσε, τέλος, να απαιτήσει την καταβολή ενός κοινωνικού ενοικίου το οποίο θα εισέπρατταν οι Δημοτικές Ενότητες και θα το διέθεταν ενισχυτικά στον Σ.Π. τους;
Με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσαν τοπικά συμβούλια να αναλάβουν την διαχείριση των οργανικών απορριμμάτων, παράγοντας και διαθέτοντας κομπόστ, να αναλάβουν την διαχείριση ανακυκλώσιμων υλικών και άλλες τέτοιες δράσεις οι οποίες έχουν πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα: από την μία εξασφαλίζουν ίσως μικρούς πόρους στη γειτονιά αλλά ταυτόχρονα μειώνουν σημαντικά τον όγκο και το βάρος των απορριμμάτων που καλείται ο Δήμος να διαχειριστεί συνολικά εξοικονομώντας κατ’ αυτό τον τρόπο τεράστια ποσά τα οποία η Δημοτική Αρχή μπορεί να κατευθύνει σε άλλες, πιο παραγωγικές δραστηριότητες.
Γίνεται έτσι εμφανές ότι αυτό που λείπει είναι η αποφασιστικότητα ώστε μερικά πράγματα να υλοποιηθούν ενώ αυτό που περισσεύει και είναι δωρεάν διαθέσιμο είναι η φαντασία. Ας την εκμεταλλευτούμε.