Μερικές βασικές σκέψεις περιβαλλοντικής πολιτικής

Η πολιτεία που έχω στο νου μου, αυτή για της οποίας την εγκαθίδρυση μάχομαι χρόνια τώρα, έχει μερικά χαρακτηριστικά:

Το Κράτος σε κεντρικό επίπεδο μετατρέπει τους νόμους και την φιλοσοφία άσκησης της εξουσίας της κυβέρνησης σε σχέδιο. Μεταφέρει καθαρές εντολές και σαφείς οδηγίες στις Περιφερειακές Αυτοδιοικήσεις και ελέγχει την σωστή εφαρμογή των αποφάσεων.

Οι Περιφερειακές Αυτοδιοικήσεις με τη σειρά τους, εξειδικεύουν τις αποφάσεις σε τομεακό επίπεδο ή σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Υλοποιούν το κομμάτι που τις αφορά και ελέγχουν την υλοποίηση των αποφάσεων και του εθνικού και περιφερειακού σχεδιασμού, από την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Όλα τα παραπάνω εκτελούνται σύμφωνα με τους ισχύοντες εθνικούς ή υπερεθνικούς κανόνες και νόμους και έχοντας πάντα υπόψη ότι η κάθε διοικητική βαθμίδα  υπάρχει για να εξυπηρετεί τον πολίτη στο πλαίσιο του νόμου. Δεν είναι σκοπός της διοίκησης της όποιας βαθμίδας η προστασία της ύπαρξής της, η συντήρησή και αναπαραγωγή της. Όλες οι διοικητικές βαθμίδες υπάρχουν και λειτουργούν στο όνομα του λαού. Η εξουσία τους πηγάζει από αυτόν και σ’ αυτόν λογοδοτούν όλοι. Ο τρόπος λογοδοσίας οφείλει να είναι συντεταγμένος και αποτελεσματικός.

Το σύνολο των εμπλεκομένων στο παραπάνω πλέγμα αξιολογείται από τους προϊσταμένους, τους υφισταμένους και τους λήπτες των υπηρεσιών. Αξιολογείται επίσης από την απόδοσή του σύμφωνα με γενικά αποδεκτούς μετρήσιμους δείκτες.

Οι πολίτες τώρα, έχουν διακριτό ρόλο σε σχέση με αυτόν των αιρετών ή των υπηρεσιακών παραγόντων. Οι πολίτες οφείλουν να ελέγχουν και να κρίνουν τις πράξεις ή τις παραλείψεις της πολιτείας. Αυτό ισχύει παντού και σε όλα τα ζητήματα άρα και στα θέματα που αφορούν το περιβάλλον. Οι πολίτες οφείλουν να υπακούν και να σέβονται το νόμο, οφείλουν όμως να διαδηλώνουν και την αντίθεσή τους, όταν δεν συμφωνούν με αυτόν. Να απαιτούν την αλλαγή, την βελτίωση, την διόρθωση του νόμου. Αυτή είναι η ομορφιά και η δύναμη της αστικής - κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Ότι δηλαδή απαιτεί και επιβάλει τον σεβασμό στον νόμο αλλά προστατεύει το δικαίωμα στην διαφορετική γνώμη και παράλληλα έχει προβλέψει και τις διαδικασίες αλλαγής του οποιουδήποτε νόμου.

Σε αυτή την πολιτεία, ο εθνικός αναπτυξιακός ή χωροταξικός σχεδιασμός, η ενεργειακή πολιτική  και μια σειρά άλλων θεμάτων χαράσσονται σε κεντρικό επίπεδο. Θέματα περιφερειακού ενδιαφέροντος σχεδιάζονται κατά περιφέρεια ενώ τοπικά, αποφασίζονται κατά τόπους.

Ευνόητο είναι ότι δεν υπάρχει υπέρβαση αρμοδιοτήτων ούτε προς τα πάνω ούτε προς τα κάτω. Έτσι, η κατασκευή μιας χοιροτροφικής μονάδας μεσαίου μεγέθους π.χ. ή η εγκατάσταση ενός τυροκομείου είναι τοπικό ή περιφερειακό ζήτημα, ανάλογα με το μέγεθος της δραστηριότητας, και το κεντρικό κράτος δεν θα έπρεπε να έχει κανένα λόγο σε αυτό. Αντίστοιχα, στην εγκατάσταση μιας μονάδας εξόρυξης υδρογονανθράκων, τον λόγο έχει το κεντρικό κράτος.

Το απλό αυτό σχήμα μπορεί να βάλει σε τάξη πολλά θέματα που σήμερα ταλανίζουν τον τόπο όχι τόσο επειδή είναι σημαντικά αλλά επειδή έχει απολεσθεί η σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης ανάμεσα στο κράτος και στον πολίτη. Το υπάρχον κράτος, προκειμένου να διατηρήσει τον πελατειακό του χαρακτήρα και να εξασφαλίσει την αναπαραγωγή του, θυσίασε την κριτική εμπιστοσύνη που θα έπρεπε να έχουν οι πολίτες απέναντι σε αυτό.  

Το παραπάνω όμως σχήμα δεν μπορεί να καλύψει τα πάντα ούτε να προλάβει την δημιουργία προβλημάτων. Αυτό που κάνει είναι να θέτει απλούς κανόνες και να μην επιτρέπει την αναγωγή ζητημάτων που θα μπορούσαν να λυθούν με διοικητικές αποφάσεις,  σε πρόβλημα.

Πως τώρα αποφασίζεται σε οποιοδήποτε επίπεδο η αδειοδότηση μιας οικονομικής δραστηριότητας; Ποια διαδικασία ακολουθείται σε μια ευνομούμενη πολιτεία, και δεν εννοώ την τυπική, γραφειοκρατική διαδικασία της συγκέντρωσης των δικαιολογητικών.  Υπενθυμίζω ότι πολιτεία δεν είναι μόνο οι αιρετοί, δεν είναι οι δημόσιοι λειτουργοί, οι υπηρεσιακοί παράγοντες, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί. Δεν είναι μόνο φυσικά όσοι επιβάλουν το νόμο Μαζί τους και σε κεντρικό ρόλο συμπεριλαμβάνονται και οι πολίτες.

Σε αυτή την πολιτεία, με δεδομένο τον εθνικό σχεδιασμό και τον σεβασμό στους νόμους, η αδειοδότηση μιας οικονομικής δραστηριότητας μπορεί να απορριφθεί για τους εξής λόγους:

1.       Το αντικείμενό της αντιτίθεται στον εθνικό σχεδιασμό.

2.       Η δραστηριότητα έρχεται σε αντίθεση με τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας

3.       Η δραστηριότητα δεν τηρεί τις τυπικές προϋποθέσεις εγκατάστασης

4.       Δεν έχει αιτιολογηθεί με επιστημονική επάρκεια η τεχνική δυνατότητα εκπλήρωσης των όρων λειτουργίας όπως αυτοί προβλέπονται από τον νόμο.

Κανένας άλλος λόγος, πέραν των παραπάνω δεν μπορεί να υπάρξει για την άρνηση εγκατάστασης μιας δραστηριότητας. Κανένας. Θα με ρωτήσει κάποιος αν ισχύει αυτό στις περιπτώσεις παραγωγικών δραστηριοτήτων υψηλής όχλησης ή με σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Οφείλω να απαντήσω με δήλωση: Το κράτος δεν είναι ακτιβιστής. Δεν απαγορεύει δραστηριότητες με βάση το συναίσθημα, την ιδεολογία, τις ατομικές ευαισθησίες των μεμονωμένων ατόμων που ασκούν εξουσία ή που παρέχουν υπηρεσίες. Μια τέτοια στάση μακράν απέχει από τις αρχές της δημοκρατίας. Το κράτος θέτει όρους λειτουργίας. Όσο περισσότερο οχληρή μια δραστηριότητα, τόσο αυστηρότεροι οι όροι λειτουργίας. Όσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος για το περιβάλλον, τόσο αυστηρότερα τα μέτρα, ο έλεγχος και οι ποινές σε περίπτωση παραβάσεων. Τα παραπάνω είναι αυτονόητα και δεν χρειάζονται ούτε εξήγηση ούτε επιχειρηματολογία στήριξης. Αν το κάνω, αναιρώ το αυτοδίκαιο της ισχύος τους, το κάνω αντικείμενο συζήτησης. Δεν είναι. Τελεία και παύλα. Υπενθυμίζω μόνο ότι παράβαση όρου λειτουργίας σημαίνει πρακτικά ότι η πολιτεία έχει το δικαίωμα να άρει την ισχύ της άδειας και αυτό δεν είναι ζήτημα διαπραγμάτευσης. Τόσο απλά. Αυτό νομ΄ζω απαντά στις όποιες απορίες για το μέγεθος της δραστηριότητας ή την οχληρότητά της.

Που εμπλέκεται σε όλα αυτά ο πολίτης; Έχει τελικά λόγο; Φυσικά. Ο νομοθέτης, σοφά πράτων το έχει προβλέψει, άσχετα αν βολικά πολλές φορές παριστάνουμε τους ανήξερους όλοι: αιρετοί και υπηρεσιακοί παράγοντες, πολίτες. Ο νομοθέτης έχει προβλέψει την δημοσιοποίηση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων αμέσως μετά την κατάθεσή της και δίνει την δυνατότητα σε οποιονδήποτε – άτομο ή συλλογικότητα - να παραλάβει αντίγραφό της και να την αντικρούσει εγγράφως. Στη συνέχεια, και με βάση το σύνολο των παρατηρήσεων από πολίτες, συλλογικότητες, αιρετούς και υπηρεσιακούς παράγοντες, οι αρμόδιες υπηρεσίες θέτουν τους όρους λειτουργίας.  Γνωρίζουμε ότι στην πράξη δεν συμβαίνει έτσι αλλά η ευθύνη γι’ αυτό είναι όλων μας. Δεν έχει νόημα να κλαίμε μπροστά σε μια κλειστή πόρτα. Δεν έχει νόημα να καλούμε όσους είναι από την άλλη πλευρά να την ανοίξουν. Ας την ανοίξουμε εμείς. Τώρα.

Αρκεί το παραπάνω ώστε να θεωρηθεί ότι ο πολίτης συμμετέχει στη «λήψη των αποφάσεων που τον αφορούν»;  Όχι, δεν αρκεί. Να ξεκαθαρίσουμε ότι πολλές αποφάσεις αφορούν πολύ περισσότερους από αυτούς οι οποίοι θεωρούν ότι είναι ΟΙ πολίτες και όχι απλά «πολίτες» ή έστω «μερικοί πολίτες».  Δεν αρκεί λοιπόν αυτό ώστε να πούμε ότι ο πολίτης συμμετέχει στη λήψη των αποφάσεων. Σε πολλές περιπτώσεις απαιτείται να δοθεί περισσότερος χρόνος και ευκαιρίες στο δημόσιο διάλογο. Πάντα όμως με συγκεκριμένους κανόνες. 

Κανένας διάλογος όμως δεν μπορεί να επιτελέσει το ρόλο του εάν τα μέρη που συνδιαλέγονται προσέρχονται με σκοπό την διατήρηση των θέσεών τους. Η περιχαράκωση είναι πόλεμος, δεν είναι διάλογος. Ένας πόλεμος έχει πάντα και μόνο θύματα.