Σενάρια Αποκάλυψης

Την ώρα που διαβάζετε τούτες τις γραμμές, η σύνοδος της Κοπεγχάγης βαδίζει προς το τέλος της, εάν δεν έχει τελειώσει ήδη, και το όνειρο της έγκρισης μιας νομικά δεσμευτικής συνθήκης για τον περιορισμό ή και την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, φαίνεται να παραμένει άπιαστο. Δεν φαίνεται να επιτυγχάνεται ούτε καν πολιτική συμφωνία η οποία θα αποτελούσε τη βάση διαπραγματεύσεων και θα μπορούσε να οδηγήσει σε «πρωτόκολλο» στο άμεσο μέλλον. Αυτό που μοιάζει εφικτό, τουλάχιστον σήμερα Παρασκευή  που γράφονται αυτές οι γραμμές, είναι μια γενικόλογη δήλωση, που μπορεί να ονομασθεί συμφωνία, προϊόν άπειρων και πολύπλευρων συμβιβασμών, η οποία θα μετατοπίζει τις όποιες δράσεις στο μακρινό και νεφελώδες μέλλον και θα αντικαθιστά τα δεσμευτικά μέτρα με πομπώδεις, μεγαλόστομες και ανέξοδες ευχές.

Οι «μεγάλοι» παγκόσμιοι ηγέτες φάνηκαν για μια ακόμη φορά άτολμοι, δέσμιοι των όποιων συμφερόντων, ανίκανοι να ξεπεράσουν τις λογικές που δημιούργησαν το πρόβλημα, ανίκανοι να σκεφτούν παγκόσμια. Η μέχρι τώρα πορεία της συνδιάσκεψης δείχνει ότι δεν έχουν αποδεχτεί το μέγεθος του προβλήματος παρά τα όσα κατά καιρούς και για λόγους κυρίως επικοινωνιακούς, δηλώνουν. Μια ευκαιρία χάθηκε. Όχι με την έννοια του απόλυτου ναυάγιου (πολλά και χρήσιμα συζητήθηκαν ή και αποφασίστηκαν αυτές της μέρες στην πρωτεύουσα της Δανίας) αλλά με αυτή της αποδόμησης των μεγάλων προσδοκιών. Χάθηκε μια μεγάλη μάχη. Τι γίνεται όμως με τον πόλεμο; Θα έχουμε μια ακόμη ευκαιρία;

Ακούγεται συχνά ότι ο κόσμος μας  δεν θα είναι ποτέ ξανά ο ίδιος. Ότι οι αλλαγές στο κλίμα σε παγκόσμιο επίπεδο θα είναι τέτοιες και τόσο γρήγορες ώστε θα διαφοροποιηθεί το πρόσωπο της γης. Αλλαγές όμως γνώρισαν πολλές μέχρι σήμερα οι άνθρωποι και επέζησαν. Δεν είναι κάτι το καινοφανές  για τον πανήτη. Αλήθεια, πόσο «ίδιος» είναι ο κόσμος μας με αυτόν που γνώρισαν οι πρόγονοί μας μόλις έναν αιώνα πριν; Αλήθεια, πόσες φορές στο παρελθόν δεν ακούστηκαν ή διατυπώθηκαν εσχατολογικά σενάρια; Θα δοκιμασθεί τόσο η ίδια η ύπαρξη του ανθρώπινου γένους στον πλανήτη; Αυτό που αναμένεται να δοκιμασθεί τα επόμενα χρόνια δεν είναι η ικανότητα του ανθρώπου να επιβιώσει αλλά η προσαρμοστικότητά του. Και σ’ αυτό το κομμάτι φαίνεται να τα καταφέρνουμε αρκετά καλά . Τουλάχιστον μέχρι σήμερα.

Ποιες είναι οι μεγάλες αλλαγές, όπως τις προβλέπουν οι ειδικοί, που αναμένεται να βιώσει η ανθρωπότητα τα επόμενα χρόνια; Αλλαγές στη γεωγραφία. Πολλά νησιά θα εξαφανιστούν από το χάρτη και πολλές ακτογραμμές θα αλλάξουν οριστικά. Ούτε καν αυτό δεν συμβαίνει για πρώτη φορά. Αυτό που διαφοροποιεί το τώρα με το τότε είναι η ταχύτητα των αλλαγών και το ότι οι πληθυσμοί που θα βιώσουν τις συνέπειες είναι πλέον κατά πολύ μεγαλύτεροι σε απόλυτους αριθμούς από ότι στο παρελθόν. Αλλαγές στην οικονομία. Τα ποσά που θα κληθούν να ξοδέψουν τα κράτη στην μάχη τους για την αντιμετώπιση μιας ενδεχόμενης κλιματικής κρίσης θα είναι υπέρογκα. Τα λιγότερο πλούσια ή τα φτωχά δεν θα μπορέσουν καν να αντιμετωπίσουν ούτε τα βασικά ζητήματα που μπορεί να ανακύψουν. Σκεφτείτε τα ποσά που θα πρέπει να δαπανήσει μια χώρα για την κατασκευή ή την ενίσχυση αντιπλημμυρικών έργων προκειμένου να προστατέψει τις παράκτιες περιοχές της από πιθανή άνοδο της στάθμης των θαλασσών ή για την προσαρμογή των υποδομών της σε συνθήκες παγετού ή καύσωνα. Όσα ποσά κατευθυνθούν προς τη δημιουργία ή συμπλήρωση υποδομών,  θα τα στερηθεί το κοινωνικό κράτος με αποτέλεσμα την διατάραξη της κοινωνικής ειρήνης και τη ρήξη της συνέχειας του κοινωνικού ιστού. Η συνοχή της κοινωνίας αναμένεται να διαρραγεί ακόμα περισσότερο από τα αναμενόμενα κύματα προσφύγων από τις φτωχές προς τις λιγότερο φτωχές ή πλούσιες χώρες. Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών μέσα σε συνθήκες ανέχειας και απουσίας συνθηκών υγιεινής αναμένεται να πυροδοτήσει έκρηξη ασθενειών η οποία με τη σειρά της θα απαιτήσει πόρους για να αντιμετωπισθεί, πόροι που θα λείψουν από αλλού και θα γίνουν αφορμή για νέες αναταραχές και κοινωνικές ανισορροπίες . Η εγκληματικότητα θα ανέβει, η ανεργία επίσης, το προσδόκιμο ζωής θα πέσει. Τοπικές πολεμικές συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες μέσα σε τέτοιες συνθήκες ενώ κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει γενικευμένες υπερτοπικές συρράξεις οι οποίες μπορούν να λάβουν τις διαστάσεις ενός παγκόσμιου πόλεμου.

Τις παραπάνω θεωρίες ή προβλέψεις, τις έχουμε διαβάσει ή ακούσει όλοι και περισσότερες από μια  φορές. Μπορεί κάποιες από αυτές να είναι επιεικείς με το μέλλον μας, άλλες όχι. Το βέβαιο είναι ότι έχουν διατυπωθεί και προβλέπουν ένα μέλλον που μοιάζει να είναι βγαλμένο μέσα από την «Αποκάλυψη». Η αδυναμία όλων αυτών των σεναρίων όμως βρίσκεται στο ότι θεωρούν την ανθρωπότητα ακίνητη μπροστά στα προβλήματα ή, στην καλύτερη περίπτωση, προβλέψιμες τις αντιδράσεις της. Σε περιόδους όμως κρίσης, η ανθρωπότητα αντιδρά απρόβλεπτα και ίσως ριζοσπαστικά και αυτό είναι βέβαιο ότι θα κάνει. Το ζητούμενο είναι πότε και πως θα το κάνει. Στην Κοπεγχάγη μπορεί να πει κανείς ότι χάθηκε μια ευκαιρία, άλλος όμως μπορεί να διατυπώσει την άποψη ότι άνοιξε ο δρόμος για παγκόσμιες συζητήσεις που θα φέρουν συμφωνίες. Το θέμα είναι αν κανείς βλέπει το ποτήρι μισογεμάτο ή μισοάδειο.

Αναλωθήκαμε όλοι τον τελευταίο καιρό καλλιεργώντας προσδοκίες για την συνδιάσκεψη, βάζοντας απέναντί της, ως φόβητρο, τα χειρότερα των εσχατολογικών σεναρίων. Το κάναμε σε τέτοιο βαθμό ώστε να «ξεχάσουμε» ή να αφήσουμε σε δεύτερη μοίρα σημαντικά ζητήματα καθημερινότητας, σημαντικότερα ίσως σε τοπική κλίμακα από προβλήματα που κλήθηκε να λύσει η συνδιάσκεψη της Κοπεγχάγης. Στην προσπάθειά μας να σκεφτούμε παγκόσμια, κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε να σκεφτόμαστε τοπικά. Κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε στον έσχατο παραλογισμό: Να βλέπουμε το δάσος αλλά να σκοντάφτουμε στο δέντρο,  για να αντιστρέψω το γνωστό επιχείρημα εναντίον των κοντόφθαλμων.  Η κλιματική αλλαγή  ήρθε σαν αποτέλεσμα υπερεκμετάλλευσης πλανητικών πόρων προς εξυπηρέτηση συμφερόντων ορισμένων κρατών ή ανθρώπων. Λόγω της εμπλοκής στο πρόβλημα οικονομικών συμφερόντων, αυτό έγινε δισεπίλυτο. Χρειάστηκε παγκόσμια κινητοποίηση για να οδηγηθούν όλοι σ’ ένα τραπέζι και να αναζητήσουν λύση.

Μήπως όμως συμβαίνει το ίδιο και σε μικρότερες κλίμακες; Δεν γνωρίζει κανείς μας περιπτώσεις υπερεκμετάλλευσης πόρου με οικονομικές προεκτάσεις που οδηγεί εκ του ασφαλούς σε πρωτόγνωρες περιβαλλοντικές καταστροφές;  Γιατί άραγε η στάση μας απέναντι σε αυτά τα προβλήματα θα πρέπει να είναι διαφορετική; Γιατί η λογική αντιμετώπισης τέτοιων προβλημάτων να είναι διαφορετική από τη στάση μας απέναντι στην κλιματική αλλαγή;

Κανένα σενάριο παγκόσμιας καταστροφής και εξαφάνισης του ανθρώπινου είδους δεν επαληθεύτηκε ποτέ μέχρι σήμερα ούτε πρόκειται αυτό να συμβεί στο μέλλον. Όχι τουλάχιστον στο μέλλον που μετριέται με ανθρώπινα μέτρα. Ο άνθρωπος, ως έλλογο ον, μπορεί να καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το μέλλον του και, στο βαθμό που θα χρειαστεί, θα το κάνει. Αρκεί να σκέφτεται. Να σκέφτεται και να δρα. Να σκέφτεται και να δρα τόσο παγκόσμια όσο και τοπικά. Γιατί, αν το ένα - το σκέψου παγκόσμια, δράσε τοπικά – είναι αντίδοτο στην κοντόφθαλμη σκέψη, το άλλο, το σκέψου και τοπικά, είναι αντίδοτο στον καιροσκοπισμό και στην εθελοτυφλία.

 Το άρθρο αυτό γράφτηκε το απόγευμα της Παρασκευής 18/12 και θα δημοσιευτεί στο φύλλο της Κυριακής 20 Δεκέμβρη στο φύλλο της εφημερίδας "ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΗΧΩ".

.