Γράμμα από το Μέτωπο

Αν μπορούσα να απευθυνθώ στην υπουργό του νεότευκτου Υπουργείου Περιβάλλοντος, ενός υπουργείου τη σύσταση του οποίου πολλοί από εμάς περιμέναμε με αγωνία, θα της έλεγα τα παρακάτω:

Κυρία Υπουργέ

Να σας ευχηθώ κατ’ αρχή καλή επιτυχία στο δύσκολο έργο που αναλάβατε. Υποθέτω ότι αυτή την εποχή έχετε πολλά στο μυαλό σας: Πέρα από τα μεγάλα θέματα που είναι ανοικτά και που πρέπει άμεσα να αντιμετωπίσετε (δασολόγιο, χωροταξικά, σύνοδος της Κοπεγχάγης και άλλα) έχετε και τον γραφειοκρατικό σκόπελο του οριζόντιου και κάθετου προσδιορισμού των αρμοδιοτήτων, του κτιριακού, των αλληλοεπικαλύψεων με άλλες υπηρεσίες και υπουργεία, του επώδυνου χωρισμού από το σιαμαίο μέχρι πρότινος αδελφάκι των Δημοσίων Έργων κ.λ.π. Ούτε ψύλλος στον κόρφο σας, αν μου επιτρέπετε την έκφραση. Δείχνετε όμως ορεξάτη και δυναμική κι αυτό μετράει υπέρ σας. Καταλαβαίνω λοιπόν ότι θα σας κουράσω, αλλά πρέπει να σας τα πω.

Κυρία Υπουργέ

Περιβαλλοντικά προβλήματα της χώρας, πέρα από τα μεγάλα, είναι ΚΑΙ προβλήματα της καθημερινότητας. Είναι αυτά που αντιμετωπίζει ο πολίτης καθημερινά σε όλή τη χώρα. Είναι η τάδε βιομηχανία που ρίχνει ανεπεξέργαστα τα απόβλητά της στο ποτάμι, ο δείνα επιχειρηματίας που κρατά κλειστή την μονάδα επεξεργασίας αποβλήτων, ο χι ιδιώτης που δεν τηρεί τους περιβαλλοντικούς όρους, ο ψι δήμος που παρακάμπτει πλήρως την νομοθεσία και αυθαιρετεί. Είναι ο γνωστός υπάλληλος που δεν ελέγχει αν και μπορεί, ή ο άλλος που δεν ελέγχει γιατί δεν μπορεί ή ο τρίτος που ούτε μπορεί ούτε θέλει αλλά ούτε ξέρει τι και πώς να ελέγξει. Είναι ο αιρετός κάθε είδους που «σπρώχνει» «πιέζει», «εκβιάζει», «εξυπηρετεί». Είναι ο μελετητής που ξέρει καλύτερα το copy paste από την επιστήμη του, ο εργολάβος που γνωρίζει να ανοίγει όλες τις πόρτες και άλλα πολλά που συνθέτουν την καθημερινότητα του περιβάλλοντος που βιώνουμε.

Η επίλυση αυτών των προβλημάτων απαιτεί να δοθούν μάχες. Αν θέλετε τη γνώμη μου, κυρία Υπουργέ, αυτές τις μάχες πρέπει να τις κερδίσετε. Αυτές τις μάχες πρέπει να τις κερδίσουμε. Για να τις κερδίσουμε όμως, πρέπει πρώτα να τις δώσουμε.

Στο μέτωπο του ξεσκεπάσματος της παρανομίας, της αποκάλυψης των συμπαιγνιών και των συγκαλύψεων στο χώρο των μικρών καθημερινών περιβαλλοντικών εγκλημάτων μερικοί από εμάς έχουν «κολλήσει ένσημα». Δεχτείτε λοιπόν τις παρακάτω προτάσεις. Ακούστε τις, συζητήστε, ρωτήστε, διορθώστε τις και, όταν θα είστε έτοιμη, δώστε τη μάχη της καθημερινότητας.

1. Πρόστιμα.

Ο σκοπός των προστίμων για παραβιάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας δεν είναι η τιμωρία του παραβάτη ούτε το γέμισμα των κρατικών ταμείων. Το πρόστιμο επιβάλλεται με σκοπό την αποτροπή της παρανομίας. Εάν δεν πετυχαίνει το σκοπό του, τότε είναι αναποτελεσματικό και θα πρέπει να επανεξεταστεί. Πως όμως να είναι αποτελεσματικό ένα πρόστιμο ύψους 1.336,00 € ετήσια σε μια βιομηχανική μονάδα που ρυπαίνει ρίχνοντας τόνους ανεπεξέργαστων λυμάτων σ’ ένα ποτάμι; Γιατί ο επιχειρηματίας να λειτουργήσει τον βιολογικό του που έχει πολλαπλάσιο λειτουργικό κόστος όταν μπορεί να «την σκαπουλάρει» με «ψιλά για τσίχλες» τα οποία μάλιστα πολλές φορές δεν καταβάλλει καν; Δυστυχώς, ο φόβος πολλών από εμάς επαληθεύτηκε και το σύστημα των προστίμων αντί να υπηρετήσει το δόγμα «ο ρυπαίνων πληρώνει» κατάντησε στο ευτελέστερο και απαξιωτικό για την πολιτεία και την κοινωνία «ο έχων τη δυνατότητα να πληρώσει, ρυπαίνει». Προτείνω τη ριζική μεταβολή τους συστήματος με την αναπροσαρμογή προς τα πάνω των επιβαλλόμενων προστίμων ανεξάρτητα από τον φορέα που τα επιβάλλει. Το ύψος των προστίμων πρέπει να λειτουργεί αποτρεπτικά της παράβασης. Μόνο τότε έχει νόημα, αποτέλεσμα και ουσία. Επί πλέον, σε περιπτώσεις υποτροπιασμού θα πρέπει να υπάρχει κλιμάκωση όχι μόνο του ύψους των προστίμων αλλά των επιβαλλόμενων ποινών που θα πρέπει να φτάνουν μέχρι και την αφαίρεση για κάποιο χρονικό διάστημα της άδειας λειτουργίας.

2. Έλεγχος.

Πως όμως διαπιστώνεται μια παράβαση ώστε να επιβληθεί η ανάλογη ποινή; Κυρία Υπουργέ, οι περισσότερες Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις δεν έχουν ούτε το στελεχιακό δυναμικό ούτε τον εξοπλισμό ώστε να μπορέσουν να ελέγξουν επί της ουσίας τις δραστηριότητες της περιοχής τους. Ακόμα όμως κι αν ήταν επανδρωμένες και εξοπλισμένες, δεν έχουν την πολιτική βούληση να ελέγξουν γιατί ο ουσιαστικός έλεγχος απαιτεί συγκρούσεις. Πλήρη έλεγχο της επικράτειας και των δραστηριοτήτων δεν μπορεί να έχει ούτε το Σώμα Επιθεωρητών Περιβάλλοντος. Η λύση είναι ο έλεγχος των ελεγκτών. Επανδρώστε και εξοπλίστε τους αυτοδιοικητικούς ελεγκτικούς μηχανισμούς αλλά καταστήστε τους συνυπεύθυνους σε περιπτώσεις βεβαίωσης παραβάσεων. Επανδρώστε τους με εξειδικευμένο και καταρτισμένο προσωπικό και εξοπλίστε τους με όργανα μετρήσεων. Δώστε τους την ικανότητα να μπορούν να ελέγχουν σε πραγματικό χρόνο την εφαρμογή των περιβαλλοντικών όρων (τουλάχιστον των περισσότερων από αυτούς). Είναι αστείο και τραγικό να μην έχουν ένα πεχάμετρο χειρός, ένα μετρητή περιεχόμενου οξυγόνου, ένα BODόμετρο. Είναι αστείο να επιβάλουν την εφαρμογή περιβαλλοντικών όρων και να μην έχουν τη δυνατότητα να εξετάσουν και αποδείξουν ότι οι όροι αυτοί τηρούνται
Καθιερώστε απλές παρατηρήσεις ή μετρήσεις ώστε να κάνετε τους ελέγχους ευκολότερους και αποτελεσματικότερους: Ένας μετρητής παροχής στην έξοδο μιας μονάδας επεξεργασίας λυμάτων, για παράδειγμα, ή ένα ανεξάρτητο ρολόι της ΔΕΗ στην είσοδό της μας λένε περισσότερα από δεκάδες μαρτυρίες και εκατοντάδες μετρήσεις παραμέτρων.

3. Περιβαλλοντικοί όροι.

Περιβαλλοντικοί όροι: μεγάλος καημός, κυρία Υπουργέ. Έχω δει να επιβάλλονται από την ίδια υπηρεσία σε ταυτόσημες δραστηριότητες εντελώς διαφορετικοί όροι με διαφορά ενός μηνός. Έχω δει περιβαλλοντικούς όρους στους οποίους δεν γίνεται ουδεμία αναφορά στην ποιότητα ή την ποσότητα της εξόδου της μονάδας επεξεργασίας λυμάτων. Πολλοί υπηρεσιακοί παράγοντες θεωρούν την συγγραφή περιβαλλοντικών όρων σύνταξη έκθεσης ιδεών. Τις περισσότερες φορές ακολουθούν αυτούς που προτείνει ο μελετητής με τραγικές για το περιβάλλον, την αξιοπιστία της πολιτείας και του νόμου και τη σοβαρότητα του θεσμού συνέπειες. Η δήθεν δημόσια διαβούλευση με την δια του τύπου ανακοίνωση ελάχιστα έως τίποτα προσφέρει. Θεσπίστε και καθορίστε προδιαγραφές ανά κατηγορία ή ομάδα δραστηριοτήτων. Ενισχύστε και θωρακίστε τη δημόσια διαβούλευση με την απ’ ευθείας ενημέρωση των περιβαλλοντικών οργανώσεων και με τη δημοσιοποίηση στο διαδίκτυο των περιβαλλοντικών όρων ένα μήνα πριν την έναρξη της ισχύος τους.

4. Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.

Τις περισσότερες φορές, η επιβολή περιβαλλοντικών όρων έρχεται σαν φυσική συνέπεια μιας σωστής και ολοκληρωμένης μελέτης. Πως όμως εξασφαλίζεις ότι οι μελέτες θα ανταποκρίνονται σε κάποιες ελάχιστες απαιτήσεις; Όσοι συχνάζουν σε διαδρόμους υπηρεσιών γνωρίζουν ότι κυκλοφορούν μελέτες-πασπαρτού σε εξευτελιστικές τιμές. Απαιτήστε την κατάθεση με κάθε φάκελο για περιβαλλοντική αδειοδότηση, εξοφλημένου τιμολόγιου παροχής υπηρεσιών από μελετητή. Κάντε συνυπεύθυνο τον μελετητή σε περιπτώσεις αστοχίας ή βλάβης του περιβάλλοντος λόγω ελλιπούς μελέτης. Καθιερώστε σύστημα θετικών και αρνητικών μορίων για την αλλαγή τάξης μελετητικού πτυχίου. Αξιολογήστε τους μελετητές. Αναγκάστε τους να ενημερώνονται, να εκπαιδεύονται, να μελετούν. Οι τεχνολογικές εξελίξεις στο χώρο του περιβάλλοντος είναι τόσο ταχείες ώστε η ενημέρωση να είναι όχι απλά ευκταία αλλά απαραίτητη.

5. Η ευθύνη των κατασκευαστών.

Η ανάγκη για ενημέρωση και επικαιροποίηση δεν αγγίζει μόνο τους μελετητές ενός έργου αλλά και τους κατασκευαστές. Στις δράσεις μου αλλά και στην επαγγελματική μου σταδιοδρομία έχω συναντήσει περιστατικά ρύπανσης που οφείλονται όχι στην πλημμελή λειτουργία μηχανημάτων ή μονάδων αλλά στην αδυναμία του τεχνικού εξοπλισμού να επεξεργαστεί το ρυπαντικό φορτίο ή τον συγκεκριμένο ρύπο. Θεσπίστε την εγγύηση του αποτελέσματος ενός συστήματος και όχι την εγγύηση της λειτουργίας του. Δεν μπορεί ο κατασκευαστής να εγγυάται ότι θα δουλεύει μια πρέσα, ένα αντλητικό συγκρότημα ή μια μονάδα εξαερισμού. Πρέπει να εγγυηθεί ότι το σύστημα που κατασκεύασε ή τοποθέτησε μπορεί να επεξεργαστεί τα απόβλητα ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι σύμφωνο με το νόμο και τα όρια που αυτός προβλέπει.

Κυρία Υπουργέ

Ίσως να σας κούρασα με το γράμμα μου. Ίσως οι προτάσεις μου να είναι μισές ή λανθασμένες. Ίσως τα όσα σας παρέθεσα να τα γνωρίζετε – σίγουρα τα γνωρίζετε – αλλά η αγωνία μου είναι να μην σας «καταπιούν» τα μεγάλα και ξεχάσετε ή παραγνωρίσετε τα καθημερινά. Ελπίζω και πιστεύω πως όχι. Καλή δύναμη και καλή επιτυχία στο έργο σας