Κυριακή 6 Ιουλίου 2014

Το σεξ με τον Ευριπίδη


Με αφορμή την παράσταση "Ελένη" του Ευριπίδη στο Αρχαίο Θέταρο της Επιδαύρου από τον Δημήτρη Καραντζά.

Υπάρχει ο πειραματισμός και η πρωτοπορία στην τέχνη, μια συνεχής αναζήτηση τρόπων να εκφραστούν ξανά οι ίδιες παγκόσμιες παλιές ανησυχίες ή όσες στο μεταξύ έχουν προκύψει.
Ο καλλιτέχνης, ο οποιοσδήποτε καλλιτέχνης μπορεί να πειραματίζεται, να ανακαλύπτει δρόμους, να εξερευνά υπάρχοντες, να αποκαλύπτει κρυφές πτυχές ή θεάσεις που άλλοι δεν μας συνέστησαν. Μπορεί και να μην το κάνει. Μπορεί να περπατήσει στους δρόμους που άλλοι άνοιξαν και να τους περπατήσει με τη φρεσκάδα στη ματιά ενός που για πρώτη φορά κάνει το ταξίδι, με το πάθος, την εμμονή, το βάθος της αγάπης αυτού που διαρκώς επανέρχεται. Μπορεί το πέρασμά του να χαράξει το δρόμο, μπορεί να χαράξει τον αιθέρα μπορεί καν να μην ταράξει τη σκόνη των αιώνων.

Ο καλλιτέχνης μπορεί να κινητοποιείται από τη δόξα, το χρήμα, την ανάγκη αναγνώρισης, από έρωτα ή από συνδυασμό των παραπάνω ή από οποιοδήποτε άλλο κίνητρο.

Τα παραπάνω λένε ότι η τέχνη δεν έχει όρια, δεν έχει όρους, δεν έχει ορισμό. Όμως, από τη στιγμή που εκτίθεται στην ορχήστρα ή στη σκηνή, στους τοίχους μιας έκθεσης, στα αυτιά και στα μάτια της κοινωνίας, εκτίθεται στην κρίση και αυτή μπορεί να είναι αμείλικτη, μπορεί να είναι διθυραμβική και οτιδήποτε άλλο ενδιάμεσα.

Ο πιτσιρικάς, ο σκηνοθέτης Δημήτρης Καραντζάς, απέδειξε ότι ψάχνει και ψάχνεται. Στην κίνηση, στην εκφορά του λόγου, στο στήσιμο των ηθοποιών. Απέδειξε ότι γνωρίζει τις κλασσικές φόρμες καλά - ήταν συνεπώς ένας καλός μαθητής - και ότι έμαθε θέατρο. Μας έδειξε επίσης ότι είναι από αυτούς που πειραματίζονται στην κόψη του πειραματισμού, στην αιχμή της πρωτοπορίας. Αυτό από μόνο του δεν είναι πιστοποιητικό επιτυχίας ούτε καλής έκβασης του πειράματος, κάθε άλλο.
Θα μου πεις, εντάξει, αυτά που λες ρε Παντελή, δεν δείχνουν ότι η παράσταση ήταν δελφινάριο. Όχι, δεν ήταν. Ήταν ένας πειραματισμός στα όρια από έναν - σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις - καλό πειραματικό σκηνοθέτη. Ξέρετε που διαφωνώ; Δεν ξέρω, μπορεί να είμαι πολύ γέρος, μπορεί να είμαι πολύ συντηρητικός, αν και άλλη ιδέα έχω για τον εαυτό μου, αλλά νομίζω ότι δεν είναι ανάγκη να χρησιμοποιήσεις λευκούς ρινόκερους για τα πειράματά σου ούτε να τα κάνεις στην πλατεία του χωριού λέγοντας στον κόσμο «ελάτε να σας κεράσω ένα μεζεδάκι».

Τι έκανε ο πιτσιρικάς; Έστησε την «Ελένη» του Ευριπίδη ξεχνώντας  εντελώς τις θεατρικές φόρμες της Αρχαίας Τραγωδίας, τόσο ως προς το στήσιμο των υποκριτών και της σκηνής όσο και ως προς τη δομή της ίδιας της τραγωδίας. Πατώντας σε έναν εξαιρετικό μύθο και σε μια εξίσου εξαιρετική απόδοση του αρχαίου κειμένου, έστησε μια παράσταση όμορφη χωρίς σκηνικά, χωρίς κοστούμια, με καταπληκτική αίσθηση του χώρου, του λόγου και της κίνησης, με πολλές κλιμακώσεις συναισθημάτων - όχι μια συνεχή μέχρι κορύφωσης αλλά πολλές μικρές.

Γιατί όμως έπρεπε να υπερβεί το παραπάνω; Γιατί να κάνει ένα ακόμη βήμα; Η έλλειψη του μέτρου φίλε αναγνώστη. Η ορμή της ηλικίας που οδηγεί σε μια περιττή και συνήθως λάθος κίνηση ικανή να χαρακτηρίσει όλη την προηγούμενη πορεία. Δεν υπήρχε κανένας λόγος πραγματικά να ανατρέψει την τραγικότητα του Ευρυπίδιου μύθου. Το ότι μπορούσε να το κάνει δεν είναι δικαιολογία. Ο καθένας μπορεί. Δεν υπάρχει τραγική αφήγηση η οποία να μην μπορεί να βγάλει γέλιο όταν η απόσταση (χρονική ή άλλη) από τα γεγονότα είναι κοινωνικά ασφαλής ή όταν τα γεγονότα υπάρχουν μόνο στο μυαλό του συγγραφέα. Η ανατροπή της τραγικότητας με τον ένα και μοναδικό τρόπο που μπορεί να γίνει και να είναι ανατροπή, με την μετατροπή της δηλαδή σε κωμωδία χωρίς να πειραχθεί στο παραμικρό το αρχικό κείμενο, αφαιρεί την οποιαδήποτε δύναμη από το μύθο και το έργο και προσφέρει απλά ένα δίωρο χαλάρωσης που μια γνήσια κωμωδία θα το πρόσφερε με μεγαλύτερη απλοχεριά και αποτελεσματικότητα. Τότε γιατί έγινε; Ποιο είναι το point; Υπάρχει; Ο σκηνοθέτης απέδειξε με όλα τα προηγούμενα ότι έχει άποψη (κατάφερε να μπολιάσει στοιχεία κόμικ σε μια αρχαία τραγωδία με θαυμάσιο τρόπο), γιατί να κάνει το βήμα παραπάνω και να «θυσιάσει» τον λευκό ρινόκερο κερνώντας μας μάλιστα μεζεδάκι από το ανόσιο σφάγειο;

Γιατί μπορεί να το κάνει. Γιατί είναι 26 και δεν τον νοιάζει. Γιατί δεν έχει μέτρο της πράξης του. Γιατί επιδιώκει την εκζήτηση σε έναν χώρο που την χειροκροτά. Γιατί η εκζήτηση και η υπερβολή θα του ανοίξει ταχύτερα τις πόρτες. Γιατί η πρόκληση θα φέρει τη συζήτηση και η συζήτηση θα φέρει ταχύτερα την αναγνωρισιμότητα και η αναγνωρισιμότητα την επιτυχία. Για τον ίδιο λόγο που οι στάρλετ έβγαζαν τα βυζιά έξω στις Κάνες επί δεκαετίες. Έχουμε δει τα βυζιά της Μπαρντό αλλά και αυτά εκατοντάδων άγνωστων. Η Μπαρντό πέτυχε, οι άλλες όχι. Υπάρχουν και δεκάδες άλλες που πέτυχαν χωρίς να δείξουν τα βυζιά τους στις Κάνες. Ο Δημήτρης Καραντζάς έχει τα βυζιά της επιτυχίας, δεν χρειαζόταν να μας τα δείξει στην παραλία. Ξέρει θέατρο, έχει ιδέες, μένει να ελέγξει τις ορμές του.

Θα μου πεις «γιατί»; Κοίτα να δεις, αν το κοινό του είναι οι δέκα μπουχτισμένοι από πειραματισμούς και θέατρο, αν είναι δηλαδή οι θεατράνθρωποι και οι φανατικοί θεατρόφιλοι, καλά κάνει. Όμως δεν διάλεξε μια πειραματική σκηνή, μια δεύτερη. Δεν διάλεξε το υπόγειο του Κουν αλλά την Επίδαυρο. Απευθύνθηκε και σ’ εμένα που βλέπω ένα έργο τον χρόνο στην καλύτερη περίπτωση, που πάω να συναντήσω τον τραγικό (η κωμικό) στον χώρο του. Γιατί το κοινό του δεν ήταν ο περισχοινισμένος χώρος στο κάτω διάζωμα αλλά όλο το θέατρο, δεν ήταν οι χορτάτοι αλλά όλοι μας. 


Υ.Γ. Το παραπάνω γράφτηκε σαν σχόλιο σε σχόλιο στο facebook αλλά με "ταλαιπώρησε" σε όλο το ταξίδι της επιστροφής και με βασάνισε στον ύπνο μου. Ο χειρισμός ενός τόσο ντελικάτου και ιδιαίτερου έργου όπως η Ελένη δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ο Δημήτρης Καραντζάς - κατά την ταπεινή μου άποψη - δεν τα κατάφερε στην ανατομία.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου