Λύσεις; Υπάρχουν!

Από εξορμήσεις για πηγές ρύπανσης μέσα στην κοίτη του Πηνειού

Το παρακάτω άρθρο συμπεριλαμβάνει ένα παλαιότερο (το οι άγνωστες "Σκουριές"), το οποίο αποτελεί περιγραφή ενός πολύ σοβαρού περιβαλλοντικού προβλήματος κι ένα ισομεγέθες συμπλήρωμα με μια πρόταση επίλυσης. Μια πρόταση - αφορμή για συζήτηση περισσότερο παρά θέσφατο. Αν αναρωτηθείτε γιατί ασχολούμαι τόσο πολύ με το συγκεκριμένο θέμα, να σας πω ότι η Ελλάδα, αν εξαιρέσει κανείς την παραγωγή ενέργειας από λιγνίτη, δεν έχει σοβαρή βιομηχανική ρύπανση. Ακόμα κι ο Ασωπός είναι ζήτημα διοικητικών πράξεων και πολιτικών αποφάσεων και περιορίζεται γεωγραφικά σε μια πολύ συγκεκριμένη περιοχή. Ελαιοτριβεία , τυροκομεία και βιομηχανίες επεξεργασίας φρούτων βρίσκει κανείς διάσπαρτες από άκρη σε άκρη στην Ελλάδα. Μιλάμε για τεράστιο αθροιστικά όγκο παραγόμενων αποβλήτων. 

-------------

1. Οι άγνωστες "Σκουριές" (Το παρακάτω μπορείτε να το παραλείψετε, εφόσον το έχετε διαβάσει και να πάτε κατ' ευθείαν στο 2.)

Γι’ αυτά δεν θα γράφουν επί μέρες οι εφημερίδες, δεν θα γυριστούν τηλεοπτικές εκπομπές, ντοκιμαντέρ ή συζητήσεις. Δεν θα πέσουν μολότοφ, δεν θα κινητοποιηθούν ΜΑΤ και δεν θα εκδράμουν διαδηλωτές από κάθε γωνιά της Ελλάδος. Δεν θα γίνουν πολυσέλιδα αφιερώματα σε περιοδικές εκδόσεις ούτε θα αναδειχθούν λαϊκοί ήρωες. Δεν θα αποκλειστούν δρόμοι, δεν θα καούν λάστιχα, δεν θα ονομασθούν χωριά «Γαλατικά». Δεν θα ξεσηκωθούν αγανακτισμένοι οικολόγοι, δεν θα ξεσπαθώσουν επαγγελματίες της διαμαρτυρίας, δεν θα διχασθεί η επιστημονική και ακαδημαϊκή κοινότητα ούτε θα απασχολήσουν διχαστικά τοπικές κοινωνίες που αβαντάρονται πολιτικά από κόμματα και επαγγελματίες ακτιβιστές.

Κι όμως, τα νερά – υπόγεια, επιφανειακά, γλυκά, αλμυρά – κινδυνεύουν εξίσου. Επικερδείς δραστηριότητες, όπως ο τουρισμός, πλήττονται, το κράτος δεν έχει κάποιο άμεσο όφελος, οι τοπικές κοινωνίες δεν ερωτήθηκαν ποτέ, η υγεία δεν προστατεύεται και οι υγειονομικοί κανόνες δεν τηρούνται. Κι όμως το φυσικό περιβάλλον δέχεται βαρύτατα και συνεχή πλήγματα.

Δεν γίνεται λόγος για μια ή δύο ή τρεις περιπτώσεις. Ούτε καν για μερικές δεκάδες. Δεν περιορίζονται γεωγραφικά σε μια περιοχή και έχουν - επίσης - εθνική σημασία. Απλώνονται από άκρη σε άκρη στην Ελλάδα και ρυπαίνουν παντού.

Που συμβαίνουν αυτά; Δίπλα μας. Περισσότερα από τρεις χιλιάδες ελαιοτριβεία, ελαιουργεία και τυροκομεία σε κάθε γωνία της Ελλάδας, σε βουνά, πεδιάδες και ακτές αποθέτουν τα σχεδόν ανεπεξέργαστα απόβλητά τους σε ρέματα, ποτάμια, λίμνες και θάλασσες, στο έδαφος, σε σκάμματα, σε πηγάδια και γεωτρήσεις. Τόνοι ρυπαντικού φορτίου και ελαίων δεσμεύουν οξυγόνο, σαπίζουν και όζουν, προκαλούν ευτροφισμό και αργό θάνατο οικοσυστημάτων, κάνουν αβίωτο τον βίο περιοίκων, ξεραίνουν καλλιέργειες, δηλητηριάζουν το χώμα, ρυπαίνουν υπόγειους υδροφορείς και προκαλούν έμμεσα ανυπολόγιστες οικονομικές καταστροφές.

Γιατί αλήθεια; Γιατί συμβαίνει από την μια και γιατί σιωπούν αιδημόνως οι πάντες από την άλλη;

Η αλήθεια είναι ότι πάρα πολλές από τις χιλιάδες αυτές παραγωγικές μονάδες, διαθέτουν εξοπλισμό επεξεργασίας αποβλήτων. Η αλήθεια επίσης είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία του εξοπλισμού αυτού αδυνατεί να επεξεργαστεί τα απόβλητα όπως η νομοθεσία, οι διεθνείς συμβάσεις και η άδεια λειτουργίας της κάθε μονάδας επιτάσσει. Με απλά λόγια, πολλά από τα ελαιοτριβεία ή τυροκομεία, διαθέτουν εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων οι οποίες δεν λειτουργούν. Εγκαταστάσεις για τις οποίες ξόδεψαν δεκάδες ίσως και εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ.

Τα παράλογα δεν τελειώνουν εδώ. Αντίθετα γίνονται περισσότερα και περισσότερο παράλογα. Οι μελετητές, οι υπηρεσίες αδειοδότησης και οι κατασκευαστές των εγκαταστάσεων γνωρίζουν ότι αυτό που μελετούν, αδειοδοτούν, κατασκευάζουν δεν πρόκειται να δουλέψει. Δέχονται όμως να παίξουν το ρόλο τους σε ένα θέατρο. Και το κάνουν επ’ αμοιβή. Όχι για ψίχουλα, όχι. Πληρώνονται αδρά ώστε να κατασκευάσουν κάτι άχρηστο. Θα πληρώνατε ποτέ για ένα ψυγείο που δεν ψύχει; Για έναν φούρνο που δεν ψήνει; Παράλογη ερώτηση αλλά σε παράλογες εποχές ζούμε.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Παλιότερα υπήρχε η άποψη ότι έτσι είναι. Ότι δεν υπάρχει λύση. Ότι το τυρόγαλο και ο κατσίγαρος (το απόβλητο των τυροκομείων και των ελαιοτριβείων αντίστοιχα) δεν αποδομούνται, ότι το μικρό μέγεθος των εγκαταστάσεων και η εποχικότητα των δραστηριοτήτων έχουν ως τίμημα την ρύπανση.

Τίποτα χειρότερο από μια μικρή αλήθεια τυλιγμένη σε ένα τεράστιο ψέμα. Είναι αλήθεια ότι το μέγεθος και η εποχικότητα είναι ανασταλτικοί παράγοντες αλλά σαφώς όχι απαγορευτικοί. Γιατί τότε επικρατεί το ψέμα; Γιατί η πολιτεία και οι πολίτες ανέχονται περισσότερες από 3.000 σημειακές πηγές έντονης ρύπανσης σε όλη τη χώρα;

Διότι γύρω από αυτά τα τρεις χιλιάδες και πλέον σημεία έχει στηθεί ένα πλέγμα διαπλοκής ανάμεσα σε πολιτικούς, ανθρώπους της αυτοδιοίκησης, υπηρεσιακούς παράγοντες, επαγγελματικούς συλλόγους, πανεπιστημιακούς κύκλους, επιχειρηματίες. Ένα σύστημα το οποίο αυτοσυντηρείται και αναπαράγεται στην πλάτη της κοινωνίας. Μιας κοινωνίας η οποία αδυνατεί να αντιδράσει επειδή δεν γνωρίζει τον τρόπο, επειδή άγεται και φέρεται από επιτήδειους που της παρουσιάζουν το έλασσον ως μείζον και αντίστροφα, ανάλογα με τα συμφέροντα που ο καθένας από τους διαμορφωτές άποψης υπηρετεί. Μιας κοινωνίας που εκπαιδεύεται ώστε να καταναλώνει τα εύκολα και να προσπερνά τα σοβαρά.

------------------

2. Λύσεις υπάρχουν 

Κι αν τα παραπάνω είναι οι διαπιστώσεις , η λύση ποια είναι;

Υπάρχουν δύο παράλληλα επίπεδα στα οποία πρέπει να αναζητηθεί η λύση. Το πρώτο αφορά στην απαλλαγή της αγοράς από την περιττή παρουσία της διοίκησης από την αγορά και το δεύτερο στην ενίσχυση της παρουσίας της εκεί όπου μπορεί και πρέπει πραγματικά να βρίσκεται.

Εξηγούμαι άμεσα ώστε να ξεκαθαρίζει το τοπίο.

Το κράτος δεν έχει καμιά μα καμιά δουλειά να αναζητά τρόπο επίλυσης του προβλήματος. Πολύ περισσότερο μάλιστα να τον επιλέγει για λογαριασμό των επιχειρηματιών. Η όλη διαδικασία οδηγεί μαθηματικά σε φαινόμενα διαφθοράς (κάποιο μέλος επιτροπής θα πάρει δωράκι ώστε να προωθήσει την τάδε τεχνολογία) στρεβλώνει τον ανταγωνισμό και ποσώς βοηθά την επίλυση του προβλήματος. Το κράτος οφείλει να θέσει απλά, μετρήσιμα, ελέγξιμα, καθολικώς ισχύοντα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά αποβλήτων προς διάθεση, στη μια και μόνη έξοδο κάθε παραγωγικής μονάδας. Οφείλει επίσης να προσαρμόζει αυτά τα όρια σύμφωνα με τις επιταγές της επιστήμης, των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας, των αποφάσεων της νομοθετικής εξουσίας. Το πώς, με ποια τεχνολογία, με τι μέσα θα συμμορφωθεί η μονάδα σε αυτά τα όρια, ποσώς αφορά το κράτος και τη διοίκηση, εφόσον τηρείται η νομιμότητα.

Το κράτος οφείλει να ελέγχει. Πολλές φορές ο έλεγχος μπορεί να είναι πολύ απλός και αποτελεσματικός. Για παράδειγμα, η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας μιας μονάδας επεξεργασίας λυμάτων είναι δεδομένη και κινείται εντός λογικών ορίων. Μεγάλες αποκλίσεις προς τα κάτω που δεν μπορούν να εξηγηθούν πειστικά, αποδεικνύουν ότι η μονάδα έμεινε εκτός λειτουργίας. Τόσο απλά. Αυτούς, τους απλούς ελέγχους πρέπει να αναζητήσει και εφαρμόσει αυστηρά η πολιτεία και το ίδιο αυστηρά, αναλογικά και προς όλες τις κατευθύνσεις να τιμωρεί τις παραβάσεις.

Και μόνο η υιοθέτηση των παραπάνω θα απελευθερώσει μια εν υπνώσει αγορά η οποία προσπαθεί να αποκτήσει «μπάρμπα στην Κορώνη» για να κινηθεί και θα οδηγήσει σε σημαντική περιβαλλοντική αναβάθμιση. Θα σταματήσει να αφορά τη δημόσια σφαίρα αν τα διφασικά είναι καλύτερα από τα τριφασικά ελαιοτριβεία, αν η ανάκτηση της πρωτεΐνης από το τυρόγαλα είναι συμφορότερη από τη διάθεσή του σε χοιροτροφικές μονάδες, αν η οξείδωση, η παραγωγή βιοαερίου, η κομποστοποίηση, η αντίστροφη ώσμωση κ.λ.π. είναι η καλύτερη μέθοδος. Η συζήτηση αυτή θα περιοριζόταν μεταξύ των ενδιαφερομένων, οι οποίοι γνωρίζοντας ότι εντός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος θα πρέπει να προσαρμοστούν στις επιταγές του νόμου, θα επέλεγαν με τα δικά τους κριτήρια την καλύτερη για τη δική τους περίπτωση μέθοδο.

Και η διοίκηση; Πόντιος Πιλάτος;

Η διοίκηση θέτει το πλαίσιο λειτουργίας και ελέγχει την εφαρμογή του. Δεν είναι ούτε διεύθυνση προμηθειών ούτε επιστημονικός φορέας. Μπορεί όμως να φανεί αλλού χρήσιμη.

Όσοι γνωρίζουν την αγορά και τα μεγέθη της, γνωρίζουν επίσης ότι το 80% των παραγωγικών μονάδων αδυνατούν αν αντεπεξέλθουν στο ύψος της επένδυσης που απαιτείται ώστε η ποιότητα των προς διάθεση αποβλήτων να είναι σύννομη. Άρα; Το κράτος θα οδηγήσει τους παραγωγούς σε λουκέτο με το πρόσχημα της προστασίας του περιβάλλοντος; Θα δημιουργήσει ολιγοπωλιακές καταστάσεις προς όφελος των μεγαλοβιομηχάνων; Φυσικά και όχι. Το κράτος μπορεί να διευκολύνει νομοθετικά και με απλοποίηση των διαδικασιών την δημιουργία συνεταιριστικών κεντρικών μονάδων επεξεργασίας. Μπορεί επίσης να δώσει τη δυνατότητα σε υπάρχουσες δημοτικές εγκαταστάσεις να υποδεχτούν επ’ αμοιβή παρόμοια λύματα. Μπορεί τέλος και σε περιπτώσεις όπου καμιά λύση δεν είναι υλοποιήσιμη να προβλέψει ειδικές διαδικασίες ή διαφορετική κατ’ εξαίρεση μεταχείριση. Όλα τα παραπάνω μπορούν να είναι αντικείμενο σοβαρής συζήτησης ανάμεσα στην κεντρική διοίκηση, την τοπική αυτοδιοίκηση, τους παραγωγικούς φορείς και τους πολίτες κάθε περιοχής.

Τέλος, αυτό που μπορεί να γίνει είναι να σχεδιαστεί και προωθηθεί προς υλοποίηση ένα μέτρο εκμετάλλευσης ευρωπαϊκών κονδυλίων απ’ ευθείας από τους ενδιαφερόμενους με την υποστήριξη όλων των βαθμίδων της διοίκησης, αρκεί να «περπατά» στα χνάρια αυτού που μόλις περιέγραψα.

Όλα τα παραπάνω απαιτούν πολλά συμπληρωματικά μέτρα ώστε να είναι εφαρμόσιμα και αποτελεσματικά. Απαιτούν για παράδειγμα την θέσπιση ευθύνης του πωλητή ή κατασκευαστή μιας εγκατάστασης για την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας της, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε άλλες μορφές πώλησης αλλά δεν είναι της παρούσης η επέκταση σε αυτόν τον τομέα. Απαιτούν επίσης την ύπαρξη μιας ομάδας, στην οποία μπορεί να συμμετέχουν επιστημονικά επιμελητήρια, εκπαιδευτικά ιδρύματα και φορείς πιστοποίησης η οποία (ομάδα) θα πιστοποιεί μεθόδους επεξεργασίας, υποβοηθώντας έτσι την αγορά, προστατεύοντας παράλληλα τους παραγωγούς από διάφορους τυχάρπαστους.