Ο διάφανος χρυσός

Θα πούμε το νερό - νεράκι στα επόμενα χρόνια; Θα δούμε πολέμους για το νερό; Υπάρχει πραγματικά πρόβλημα επάρκειας νερού; Πόσο κακή είναι η ποιότητα του νερού; Το εμφιαλωμένο νερό είναι προτιμότερο;

Τα παραπάνω είναι ερωτήματα που ακούγονται όλο και πιό συχνά.

Θεωρούμε ότι αναφέρονται σε ένα απώτερο μέλλον που ίσως να ζήσουν τα εγγόνια μας. Για να λέμε την αλήθεια, κάποια από τα παραπάνω συμβαίνουν ήδη. Μπορεί να συμαβαίνουν σχεδόν δίπλα μας, μπορεί μακριά αλλά σημασία έχει ότι συμβαίνουν ήδη. Διότι, παραδείγματος χάρη, τι άλλο από πόλεμος για το νερό ήταν ο πόλεμος ανάμεσα στη Συρία και το Ισραήλ για τον έλεγχο των υψωμάτων του Γκολάν όταν γνωρίζουμε ότι από αυτά πηγάζει ο ποταμός Ιορδάνης, η πηγή ζωής του Ισραήλ;  Κι αν δεν είναι αιτία πολεμικής σύγκρουσης είναι σίγουρα ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί ή ακόμα και μέσο άσκησης σημαντικής διπλωματικής και όχι μόνο πίεσης όπως συμβαίνει με τα νερά των Τίγρη και Ευφράτη ανάμεσα σε Τουρκία από τη μία και Ιράκ, Συρία από την άλλη.

Δεν είναι μόνο οι συγκρούσεις (πολεμικές ή διπλωματικές) ανάμεσα σε κρατικές οντότητες που πηγάζουν (sic) από το νερό αλλά και συγκρούσεις κοινωνικές που μπορεί να πηγάσουν από την έλλειψή του. Οι μεγαλύτεροι μπορούν να φέρουν στη μνήμη τους και οι νεώτεροι να αναζητήσουν πληροφορίες σχετικά με τα τεράστια προβλήματα που έφερε η παρατεταμένη λειψυδρία στις υποσαχάριες περιοχές της ανατολικής Αφρικής τον προηγούμενο αιώνα (Αιθιοπία, Σουδάν). Όμως το πρόβλημα δεν είναι τοπικό. Είναι γνωστό στους «μυημένους» με τα προβλήματα στη γη ότι στις αρχές του 21^ου αιώνα, κοντά ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι δεν έχουν σίγουρο πόσιμο νερό και σχεδόν τρία δισεκατομμύρια πίνουν νερό χωρίς καμιά εξασφάλιση της υγείας τους.

Ίσως το χειρότερο απ' όλα είναι ότι θάνατοι από λειψυδρία συνέβησαν σε μια περιοχή όπου αν δεν αφθονουν τουλάχιστον δεν λείπουν οι υδατικοί πόροι. Πολλές φορές η έλλειψη πόσιμου ή καλής ποιότητας νερού έχει να κάνει με την αδυναμία των τοπικών κυβερνήσεων να εξασφαλίσουν το νερό. Λείπουν δηλαδή τα έργα εκείνα που θα μετέφεραν, θα αποθήκευαν και θα διένειμαν το νερό. Με άλλα λόγια, ακόμη και στο νερό ισχύει το «όπου φτωχός κι η μοίρα του». Αν υπήρχαν τα χρήματα τότε θα μπορούσαν να γίνουν εκείνα τα έργα που θα εξασφάλιζαν την πρόσβαση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού της γης σε πόσιμο νερό.

Το ερώτημα που εγείρεται εύλογα στο νου των περισσοτέρων είναι: «Γιατί τώρα όλα αυτά; Γιατί πριν από 100, για παράδειγμα, χρόνια δεν αντιμετωπίζαμε το ίδιο πρόβλημα; Τουλάχιστο όχι σε τέτοιο βαθμό και με τέτοια ένταση;» Μια από τις δύο απαντήσεις είναι ότι γίναμε πολλοί.  Στο τελευταίο μισό του εικοστού αιώνα, ο παγκόσμιος πληθυσμός από τα 2,5 δισεκατομμύρια εκτινάχθηκε στα 6. Για να καταλάβετε τι σημαίνει αυτό, αρκεί να σας πω ότι το 1900 ο παγκόσμιος πληθυσμός ήταν μόλις λίγο πάνω από τα 1,5 δισεκατομμύρια ενώ το έτος 1000 , 310 εκατομμύρια. Μπορείτε να αναλογιστείτε τι σημαίνει να έχεις 4,5 δισεκατομμύρια στόματα παραπάνω να ποτίσεις και να θρέψεις από όσα υπήρχαν πριν από 100 χρόνια;  Η άλλη απάντηση είναι ότι και σπαταλούμε αλλά και περιορίζουμε την ανανέωση των αποθεμάτων. Εδώ μπαίνει ο παράγων «πολιτισμός της ευημερίας του σήμερα σε βάρος του μέλλοντος». Στα ίδια τελευταία εκατό χρόνια που είδαμε τον πληθυσμό να εκτινάσσεται σε δυσθεώρητα ύψη, βλέπουμε και τον πλανήτη να αλλάζει πρόσωπο δραματικά. Οι διαφορές ανάμεσα στις λεγόμενες αναπτυγμένες και στις υπόλοιπες χώρες γίνονται πλέον χαοτικές. Από τη μια πεθαίνουν από δίψα και από την άλλη, φτιάχνουν πισίνες (ακόμα και δίπλα στη θάλασσα!). Στις αναπτυγμένες χώρες, τα σκουπίδια μας περιέχουν τόσες τροφές που θα μπορούσαν να περιορίσουν σημαντικά το πρόβλημα της πείνας στον κόσμο, τη στιγμή που εκεί αναζητούν και ξοδεύουν τις τελευταίες σταγόνες νερού για να ποτίσουν ένα κήπο που θα τους εξασφαλίσει το ένα τρίτο των ετήσιων αναγκών τους σε τροφή.

Θα πει κανείς: «Ωραία! Λυπηθήκαμε! Αλλά, είναι τόσο μακριά όλα αυτά!» Είναι όμως;  Μπορεί στην Ελλάδα να μιλάμε για πόλεμους με αφορμή ή αιτία το νερό; Δεν έχουμε παρά να κοιτάξουμε το χάρτη στα βόρεια σύνορά μας. Μοιραζόμαστε τον Έβρο, τον Νέστο, τον Στρυμόνα, τον Αξιό με Σκόπια και  Βουλγαρία. Ποταμούς σημαντικότατους για την παραγωγική ικανότητα και όχι μόνο της βόρειας Ελλάδας. Τυχόν περιορισμός των ποσοτήτων, ας πούμε του Αξιού (Βαρδάρη) που φτάνουν στη χώρα μας με την κατασκευή για παράδειγμα μεγάλων φραγμάτων, δεν θα όξυνε το ήδη τεταμένο κλίμα στις σχέσεις Σκοπίων -; Ελλάδας; Σκεφτείτε τι θα γινόταν αν ένα τέτοιο έργο το χρηματοδοτούσε η Τουρκία ...; Δεν είναι λοιπόν ούτε ξένα ούτε μακρινά τα προβλήματα όσο πολλοί από εμάς νομίζουμε.

Σε ότι αφορά την πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό, τα προβλήματα είναι πολύ εντονότερα από μικροπροβλήματα ποιότητας δικτύων υδροδότησης που αντιμετωπίζουν πολλές πόλεις. Υπάρχουν περιοχές στην Ελλάδα που απουσιάζει παντελώς το πόσιμο νερό είτε διότι εξαντλήθηκαν τα υπόγεια αποθέματα (Νησιά, Κυκλάδες) είτε διότι τα επίπεδα ρύπανσης, κυρίως με νιτρικά, κάνουν την χρήση του επικίνδυνη (Αργολίδα, Θεσσαλία και αλλού).

Τα τελευταία χρόνια, έχουμε καταφέρει να μειώσουμε σημαντικά τα υπόγεια αποθέματα νερού, να καταστρέψουμε μια σειρά από επιφανειακές αποθήκες, και να ρυπάνουμε ή ακόμα και να μολύνουμε πολλά από τα υπόλοιπα επιφανειακά μας νερά. Έτσι, δημιουργήσαμε την Κορώνεια στη Θεσσαλονίκη, μια νεκρή και επικίνδυνη λίμνη, τον Ασωπό, έναν νεκρό και επικίνδυνο ποταμό, τον Πηνειό, ένα από τα πλέον βρώμικα ποτάμια στην Ευρώπη, και άλλα τόσα που δεν έχουν τελειωμό. Η εξάντληση ή η συνεχής υποβάθμιση της ποιότητας των επιφανειακών αποθεμάτων νερού, τροφοδοτεί έναν φαύλο κύκλο ο οποίος κάνει εντονότερο το πρόβλημα. Σήμερα, πολλοί υποστηρίζουν ότι η πλειονότητα των νησιών του Αιγαίου και αρκετές από τις ηπειρωτικές περιοχές της χώρας οδηγούνται στην ερημοποίηση.

Αν επανέλθουμε σε πρακτικά ζητήματα, είναι λύση το εμφιαλωμένο νερό; Ίσως η σε τέτοιο βαθμό εξάπλωση της χρήσης του εμφιαλωμένου νερού να είναι ένα από τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά εγκλήματα. Σκεφτείτε μόνο ότι το 2007 υπολογίζεται ότι πουλήθηκαν στην Ελλάδα περί τα 1,3 δισεκατομμύρια λίτρα εμφιαλωμένου νερού. Αναρωτηθήκατε ποτέ πόση ενέργεια απαιτείται για να παραχθούν όλα αυτά τα μπουκάλια; Αναρωτηθήκατε ποτέ πόσα πλαστικά μπουκάλια θα συγκεντρωθούν στα σκουπίδια μας σε δέκα χρόνια;