Δευτέρα 23 Απριλίου 2018

Είναι μνημείο ο μηχανισμός των Αντικυθήρων;


Αποτέλεσμα εικόνας για αντικύθηρα μηχανισμός
Μοντέλο του μηχανισμού, κατασκευασμένο υπό την επίβλεψη καθηγητών του ΑΠΘ από την εταιρεία 3d SolidForm. 




Μνημείο. Αυτό που έγινε για να μας θυμίζει κάτι. Που η μορφή του, το μέγεθός του, η αισθητική του είναι τέτοια ώστε ο περαστικός, ο επισκέπτης, ο ταξιδιώτης να σταματά για να το θαυμάσει και με την ευκαιρία να θυμηθεί και να τιμήσει ένα σπουδαίο γεγονός ή έναν εξαιρετικό άνθρωπο. Μνημείο. Μπορεί να είναι Ναός ή Ανδριάντας, Τάφος ή Κτήριο, Πίνακας ή Επιγραφή.
Ο χρόνος είναι συστατικό ενός Μνημείου, είτε επειδή έτσι επέλεξε ή αυτό φιλοδοξούσε ο δημιουργός του, να επιτύχει δηλαδή την αιωνιότητα σαν αντίδοτο στο εφήμερο της ύπαρξής του, είτε επειδή αυτό απαίτησαν ή επέβαλαν οι χρήστες του ή οι γεννεές που ακολούθησαν Ο χρόνος όμως στέκεται αμείλικτος απέναντι στα δημιουργήματα των ανθρώπων. Δεν επιδρά μόνο πάνω στα φυσικά χαρακτηριστικά ενός μνημείου. Δεν φθείρεται μόνο το μάρμαρο στον Παρθενώνα ή τα ανάγλυφα πρόσωπα στην αψίδα του Γαλέριου, τη θρυλική Καμάρα της Θεσσαλονίκης, δεν χάνεται μόνο η μύτη της Σφίγγας ή η καθαρότητα των ακμών των Πυραμίδων. Δεν επηρεάζεται μόνο το σημαίνον αλλά και το σημαινόμενο. Έτσι, η Ακρόπολη συμβολίζει το μεγαλείο του αρχαιοελληνικού πολιτισμού και λιγότερο αποτελεί ένα σύμπλεγμα ναών και κτιρίων που το καθένα μπορεί να είναι αφιερωμένων στην Αθηνά ή στον Ποσειδώνα  ή να κατασκευάστηκε σε ανάμνηση μιας μεγάλης νίκης των Αθηναίων. Ο πύργος του Αίφελ, είναι το σήμα του Παρισιού και όχι μιας κάποιας εκθέσεως που χάθηκε από τη συλλογική μνήμη ή περιορίστηκε στα σκοτεινά υπόγεια αυτής.
Τα περισσότερα μνημεία, στο πέρασμα των αιώνων, τείνουν να υμνούν το μεγαλείο και τη δημιουργικότητα του ανθρώπινου πνεύματος, την ικανότητα των ανθρώπων να ξεπερνούν το εφήμερο της ύπαρξής τους, να κατανικούν την απεραντοσύνη του χρόνου ή το μεγαλείο της φύσης και να αφήνουν το σημάδι τους στη σκληρή και ψυχρή επιφάνεια της ιστορίας. Ετούτη η αλλαγή ξεκινά όταν το αρχικό δέος του θεατή μπροστά σε ένα μνημείο, ακολουθεί η απορία που υποκρύπτει θαυμασμό και ίσως υπερηφάνεια «μα, πως το έκαναν!!».
Πως κατάφεραν να χειριστούν τους τεράστιους ογκόλιθους στα τείχη των Μυκηνών, να μετατρέψουν σε ένα αρμονικό σύνολο το μέγεθος, τη χρηστικότητα, τις οξυγώνιες κατασκευές στην Παναγία των Παρισίων, να μεταφέρουν στο ψυχρό μάρμαρο τη γλυκύτητα και ταυτόχρονα τον άφατο πόνο της θρηνούσης  Θεοτόκου; Και τότε το σημαίνον γίνεται και σημαινόμενο.
Υπ’ αυτή την έννοια, μνημείο είναι και ο μηχανισμός των Αντικυθήρων και ας μην κατασκευάστηκε για να τιμήσει τη μνήμη κάποιου ή να θυμίζει στις επόμενες γενιές κάτι σημαντικό ή μεγαλειώδες. Ας μην κατασκευάστηκε καν για να κρατήσει τόσα χρόνια. Είναι μνημείο γιατί ο θεατής νοιώθει ακριβώς το ίδιο δέος μπροστά του και εκφράζει την ίδια ακριβώς απορία: «μα, πως το έκαναν!».
Εστιάζοντας προσωρινά στο παραπάνω ερώτημα, κανείς μπορεί δίχως αμφιβολία να δηλώσει ότι η τεχνολογία, οι τεχνικές που οφείλονται στη μακροχρόνια εμπειρία ή εκείνες που προέκυψαν είτε ως αποτέλεσμα τύχης είτε ως συνέπεια μελέτης, έχουν επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την πολιτιστική δημιουργία και έχουν επηρεαστεί αντίστοιχα από αυτή. Η τεχνολογία και ο πολιτισμός βαδίζουν ανά τους αιώνες πλάι - πλάι.
Για παράδειγμα, το πολιτιστικό επίπεδο μιας εποχής καθορίζει το είδος της ασπίδας  που θα κουβαλήσει ο Αχιλλέας αλλά και το είδος της ασπίδας θα επηρεάσει τον πολιτισμό και την παραγωγή πολιτιστικών αγαθών, αποτελώντας μέρος διόλου ευκαταφρόνητο της Ιλιάδας, καθώς ο Όμηρος της αφιερώνει όχι έναν ή δέκα αλλά εκατό τριάντα ολόκληρους στίχους, περιγράφοντας με κάθε λεπτομέρεια την μικρή της επιφάνεια. Η πολιτιστική δημιουργία λοιπόν και η τεχνολογία προχωρούν σε μια διαρκή εναλλαγή στους ρόλους του αλόγου και του κάρου σπρώχνοντας την ανθρωπότητα τελικά προς τα εμπρός.
Η τεχνολογική κορύφωση του αρχαιοελληνικού κόσμου, για να επικεντρώσουμε στα καθ’ ημάς, ακολουθεί κατά πόδας την κορύφωση της πνευματικής δημιουργίας και της κοινωνικής εξέλιξης. Αιώνες παραγωγής πολιτισμού και γνώσης στη διάρκεια των οποίων επεκτάθηκαν με απίστευτο τρόπο τα όρια της ανθρώπινης γνώσης και δημιουργίας, οδήγησαν σχεδόν αναπόδραστα στην κορύφωση, στην τεχνολογική έκρηξη μπορώ να πω των ελληνιστικών χρόνων. Σαν οι σπόροι που προσεκτικά και με περισσή τρυφερότητα και φροντίδα τοποθέτησαν στο χώμα φιλόσοφοι, και σοφοί, δραματουργοί, αρχιτέκτονες, μηχανικοί, γλύπτες, αγγειοπλάστες αλλά και πολιτικοί, ιστοριογράφοι, αφηγητές, νομοθέτες, πολεμιστές, αυτοί οι σπόροι να πέταξαν μονομιάς φύτρες και να πλημμύρισαν τον τότε κόσμο με απίθανες κατασκευές, θεμελιώνοντας το σύνολο σχεδόν του σύγχρονου επιστημονικού στερεώματος.
Αν τώρα μπορούμε να θεωρήσουμε μνημείο το πιο αινιγματικό για πολλά χρόνια, μοναδικό στην τελειότητά του και αδιανόητο για την εποχή του αντικείμενο, τον μηχανισμό των Αντικυθήρων, πόσο μνημείο μπορούμε να θεωρήσουμε την Ύδραυλη, το εξαιρετικής ευφυίας αερόφωνο μουσικό όργανο των Ελληνιστικών χρόνων ή, σπρώχνοντας τον προβληματισμό μας στα άκρα, πόσο μνημείο μπορεί να θεωρηθεί η τριήρης Ολυμπιάς η οποία βρίσκεται αγκυροβολημένη στο Φάληρο ακόμα και αν είμαστε βέβαιοι ότι πρόκειται για αποτέλεσμα άψογα σχεδιασμένης και με την καλύτερη ακαδημαϊκή υποστήριξη πειραματικής αρχαιολογίας; Απάντηση δεν έχω και δεν τολμώ να διακινδυνεύσω μια. Μπορώ όμως να πω ότι αν για τα τεχνολογικά επιτεύγματα, για τα ξεχωριστά δηλαδή αντικείμενα δεν μπορούμε να εκφέρουμε άποψη, για την τεχνολογία μιας εποχής, μπορούμε να το κάνουμε. Η Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία είναι μνημείο του μεγαλείου, της εφευρετικότητας, της παραγωγής και της οργάνωσης γνώσεων του ανθρώπινου πνεύματος και θα πρέπει να την αντιμετωπίζουμε ανάλογα.


Το παραπάνω είναι το πρώτο μέρος της ομιλίας μου ως εκπροσώπου του Μουσείου των Ηρακλειδών, στην ημερίδα για την ημέρα παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς που διοργάνωσε την 18η Απριλίου στη Νομική Αθηνών το Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου