Θυσίες και Ιφιγένειες

Η θυσία της Ιφιγένειας - Πίνακας του L. Bramer

- Θα χρειαστούν θυσίες για να πάρει μπροστά ξανά η οικονομία. Κάθε άνθρωπος που σκέφτεται λογικά το καταλαβαίνει αυτό.

- Όλοι, εκτός από την Ιφιγένεια.

Καθετί έχει μια δική του εσωτερική λογική. Ακόμα και το πλέον εξόφθαλμα παράλογο μπορεί να σταθεί λογικά στους κύκλους των παραλόγων. Τη δική του λογική έχει και ο διάλογος της εισαγωγής.

Σκεφθείτε το λίγο. Ελάτε στη θέση των αρχόντων που είχαν μαζευτεί στην Αυλίδα και περίμεναν πότε θα φτιάξει ο καιρός να ξεκινήσουν για την Τροία. Σκεφθείτε πόσο παράλογο έβρισκαν τον δισταγμό του Αγαμέμνονα να σφάξει την Ιφιγένεια "για το κοινό καλό" ή πόσο αδιάφορη τους ήταν η άποψη της Ιφιγένειας επί του θέματος.

Γι’ αυτούς, κάθε μέρα στην Αυλίδα είχε κόστος. Συντήρηση στρατεύματος, απώλεια συνοχής, τραυματισμός γοήτρου από μια ενδεχόμενη ατελέσφορη επιστροφή στην πατρίδα. Ο χρησμός του μαντείου ήταν μια διέξοδος: αποκεφαλισμός της Ιφιγένειας και απόπλους. Για πού; Για τον δικό τους παράδεισο. Τον πλούτο που σήμαινε η κατάκτηση της Τροίας και η κατατρόπωση των Τρώων.

Κάντε τώρα μια μικρή τροποποίηση στους χαρακτήρες του Δράματος και δώστε στην Ιφιγένεια λίγο από το ταμπεραμέντο της Λυσιστράτης. Δώστε λίγο μπρίο και λίγο τσαγανό στο θηλυκό που δεν του "βγαίνει" ο ρόλος της κατσίκας κι ελάτε στη θέση της. Τι θα έλεγε η Λυσιστράτη-Ιφιγένεια; Θα έβαζε το κεφάλι της στον βωμό προσφέροντας τον λαιμό της - λεία στο μαχαίρι του θύτη; Μάλλον όχι. Θα αντιδρούσε στον παραλογισμό του μαντείου και στην ανυπομονησία των αρχόντων και θα το έκανε λογικά πράττουσσα. Και αυτή. Ακριβώς όπως οι βασιλιάδες και οι άρχοντες. Λογικά αυτή, λογικά και οι άλλοι. Μόνο που η λογική της μεν είναι αντίθετη αυτής των δε και έτσι το "λογικά" γκρεμίζεται ως έννοια και ως αξία. Ή μήπως όχι; 

Ας αφήσουμε αυτό το δήθεν δύσκολο ερώτημα να το απαντήσουν οι θιασώτες της "κοινής λογικής". Είναι πιο ειδικοί. Εμείς ας συνεχίσουμε την περιπλάνησή μας στις πηγές της ψυχής του έθνους, όπως θα έλεγε και η κ. Ρεπούση.

Είναι μόνη της είναι η Ιφιγένεια στο δράμα της; Όχι. Έχει την οικογένειά της μαζί της, αδέρφια, γονείς που θα πονέσουν από τον θάνατό της. Και φίλους και τους ακόλουθους του οίκου της. Κανείς από αυτούς - ο καθένας για τους λόγους του - δεν θέλει να δει την Ιφιγένεια σφαχτάρι. Έχει σημασία ο αριθμός των υποστηρικτών της; Κανέναν απολύτως. Θα μπορούσε κάλλιστα οι Ιφιγένειες να είναι τόσες όσοι και οι άρχοντες χωρίς να χάσει τίποτα σε αξία ο μύθος, μόνο η τραγικότητα των προσώπων θα άλλαζε κλίμακα.

Οι απέναντι τώρα, οι πιο βιαστικοί από αυτούς, στην προσπάθειά τους να προσεταιριστούν τους διστακτικούς και τους μετριοπαθείς, υιοθετούν διάφορες τακτικές: Κάποιοι τα βάζουν με τον Αγαμέμνονα που "αν δεν μπορεί να ηγηθεί, ας πάει σπίτι του", άλλοι βάζουν μπροστά τους στρατιώτες που "θα επαναστατήσουν εναντίον μας", ενώ τρίτοι βρίζουν, συκοφαντούν, διαβάλουν την Ιφιγένεια θεωρώντας ότι μειώνοντάς την θα κάνουν ευκολότερη την αποδοχή του φόνου της. Αν μπορούσε κάποιος να αξιολογήσει ηθικά τις διάφορες στάσεις, κάτω - κάτω θα έβαζε τους τελευταίους. Σαν υπόστρωμα. Κάτω και από τα θεμέλια.

Σταδιακά και όσο ο χρόνος κυλάει στην Αυλίδα και φύλλο δεν κουνιέται, το δράμα αλλοιώνεται από την επικαιρότητα. Στο μυαλό των περισσότερων η Τροία δεν είναι ο στόχος αλλά υπάρχει για να στηρίξει την ανάγκη να θυσιαστεί η Ιφιγένεια ενώ υπάρχουν και κάποιοι που είναι βέβαιοι ότι μαζεύτηκαν στην παραλία για να παρακολουθήσουν έναν αποκεφαλισμό. Είμαι βέβαιος επίσης ότι η τελευταία κατηγορία ανυπόμονων, αυτή με τους υβριστές, με την πάροδο του χρόνου θα γινόταν η πλειοψηφούσα. Ευτυχώς για την Ιφιγένεια που φύσηξε.

Δεν παίρνω θέση στον μύθο. Δεν μπορώ να ξέρω αν η σφαγή της Ιφιγένειας θα έκανε τον Αίολο να ανοίξει τα τσουβάλια του. Άγνωσται γαρ αι βουλαί των Ολυμπίων. Μπορώ όμως να επιχειρήσω να δείξω τον μύθο ξανά, φωτίζοντας μερικές του πλευρές. Μπορώ να δοκιμάσω να προκαλέσω προβληματισμό για στερεότυπα.  

Κάντε τώρα τους παραλληλισμούς. Εύκολο είναι. Κάντε τους όμως όλους. Η Ιφιγένεια είναι οι Δημόσιοι Υπάλληλοι και η σφαγή της, η απόλυσή τους. Θα μπορούσε να είναι οι ελεύθεροι επαγγελματίες, οι ταξιτζήδες, οι αγρότες, οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, οι γιατροί, οι φορτηγατζήδες, οι ναυτεργάτες, οι πυροσβέστες, οι σερβιτόροι, οι βυρσοδέψες, οι υπάλληλοι των γραφείων τελετών. Δεν έχει καμιά απολύτως σημασία. Μοιράστε τώρα τους ρόλους και ξαναδείτε τα πάντα με καινούργιο μάτι.

Στο τέλος, αποφασίστε και πάρτε όποια θέση θέλετε. Προσωπικά έχω πάρει τη δική μου. Όπου όμως κι αν σταθείτε, μην ξεχνάτε δύο πράγματα:

1. Όλα γίνονται για να μπορέσει η χώρα να ξεπεράσει τον σκόπελο και η χώρα είναι οι άνθρωποί της. Όλοι όμως.
2. Δεν είναι απαραίτητος ο εξευτελισμός της Ιφιγένειας πριν τον αποκεφαλισμό της. Αν σας είναι δύσκολο να καταπιείτε τη θυσία ενός αθώου, προτιμήστε να αλλάξετε στρατόπεδο από να τον σκοτώσετε δύο φορές, τη μια την αξιοπρέπειά του. 

Το παραπάνω πρωτοδημοσιεύτηκε στον Κλόουν στις 17/10/2013