Διαχείριση Νερού

Σε αντίθεση με άλλες περιοχές του πλανήτη και της πατρίδας μας, ο νομός μας έχει προικοδοτηθεί από τη φύση με νερό έτσι ώστε επί αιώνες και μέχρι πριν μερικά χρόνια η παρουσία και επάρκειά του να θεωρούνται δεδομένες. Η συγκέντρωση και αύξηση όμως του πληθυσμού και το υπάρχον μοντέλο ανάπτυξης, δημιούργησε καινούργιες ανάγκες που προκάλεσαν εκτίναξη  της ζήτησης και χρήσης με ταυτόχρονη υποβάθμιση της ποιότητάς του. Τα τελευταία χρόνια, συνεπικουρούσης της εμφάνισης έντονων φαινόμενων ξηρασίας, έγινε έκδηλο ότι το νερό ούτε απεριόριστο ούτε ανεξάντλητο ούτε και άμεσα καταναλώσιμο είναι. Έκτοτε, αναπτύχθηκε έντονος προβληματισμός και έγιναν πάμπολλες συζητήσεις γύρω από τους υδάτινους πόρους και τη διαχείρισή τους. Η παρούσα σύντομη εισήγηση δεν φιλοδοξεί να δώσει λύσεις στο πρόβλημα όσο να «φωτίσει» το δυνατό το δρόμο που οδηγεί σ' αυτές.

Τι χαρακτηρίζει όμως την κατάσταση στο νομό σήμερα σε σχέση με τους υδάτινους πόρους; Το πρώτο είναι μια χρονική και χωρική μη «χρηστική» κατανομή τους. Τι σημαίνει αυτό; Ότι έχουμε νερό όταν ΔΕΝ το χρειαζόμαστε ή/και εκεί που ΔΕΝ μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε ώστε να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες του συγκεκριμένου μοντέλου ανάπτυξης που έχει επιλεγεί ή έχει επιβληθεί στο νομό. Με άλλα λόγια η χειμερινή χειμμαρική απορροή στον Κίσαβο - για παράδειγμα - μπορεί να είναι σημαντική ως μέγεθος και ως συμβολή στο υδατικό ισοζύγιο της λεκάνης τον Δεκέμβριο αλλά είναι παντελώς αδιάφορη για τον αγρότη που θέλει x ποσότητα νερού για να μην καεί το βαμβάκι του τον Αύγουστο στη Μελία. Το δεύτερο είναι η συνεχής ταπείνωση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Ειδικά στα χωριά εκατέρωθεν της παλαιάς Ε.Ο. Λάρισας - Βόλου αντλείται νερό από βάθη που προκαλούν ίλιγγο. Το τρίτο είναι η συνεχής υποβάθμιση της ποιότητας τόσο των επιφανειακών όσο και των υπόγειων υδάτων. Ειδικά η ρύπανση των υπόγειων υδάτων προκαλεί έντονες ανησυχίες γιατί οι φυσικές διεργασίες καθαρισμού των είναι υπερβολικά μακροχρόνιες οι δε τεχνητές - όταν είναι δυνατές - είναι πολυδάπανες. Ανησυχητική είναι - και αυτό έχει άμεση σχέση με την ποιότητα των υπόγειων υδάτων - και η εμφάνιση σε βαθιές γεωτρήσεις υφάλμυρου ύδατος. Η εμφάνιση αλμυρής σφήνας σε συνδυασμό με την αλόγιστη άρδευση μπορεί να επιταχύνει φαινόμενα ερημοποίησης. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά δεν διαφέρουν στην ουσία με τα χαρακτηριστικά άλλων λεκανών απορροής. Αυτό που διαφοροποιείται κατά περίπτωση είναι η κλίμακα και η ένταση των χαρακτηριστικών.

Οι άμεσες συνέπειες των χαρακτηριστικών αυτών είναι η έλλειψη ικανών ποσοτήτων αρδευτικού νερού για κάλυψη των αναγκών των καλλιεργειών, η έλλειψη ή η χρήση υποβαθμισμένης ποιότητας πόσιμου νερού και η υποβάθμιση ή καταστροφή υδροβιότοπων ή άλλων χώρων αναψυχής. Οι έμμεσες ή μακροχρόνιες συνέπειες είναι δύσκολο να προβλεφθούν ή να καταγραφούν στο σύνολό τους και είναι σίγουρο ότι θα πλήξουν και την αναπτυξιακή πορεία του νομού.

Πολλές είναι οι λύσεις που έχουν προταθεί για την εξισορρόπηση του υδατικού ισοζυγίου του Θεσσαλικού κάμπου. Από την εκτροπή του άνω ρου του Αχελώου μέχρι την κατασκευή πολλών μικρών φραγμάτων και από την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών μέχρι την χρήση νέων τεχνολογιών (π.χ. δορυφορική τηλεπισκόπιση) στην καλλιέργεια και άρδευση. Άλλες από αυτές είναι πραγματοποιήσιμες ή πραγματοποιούνται άλλες μπορεί και να είναι ανεδαφικές ή χρονοβόρες.

Είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχουν μαγικές ούτε εύκολες λύσεις σε ένα τόσο σύνθετο πρόβλημα με μεγάλο βαθμό αλληλεξάρτησης των παραγόντων που το επηρεάζουν ειδικά όταν είναι δύσκολο να προβλεφθούν και κατανοηθούν σε όλο τους το μέγεθος αυτές οι αλληλεξαρτήσεις. Είναι επίσης αλήθεια - και αυτό αποτελεί νομοτέλεια - ότι όσο απωθείται στο μέλλον η αντιμετώπισή του οι συνέπειες θα εντείνονται και ίσως τελικά γίνουν μη αναστρέψιμες. Όμως κάποια πράγματα προφανώς πρέπει να γίνουν άμεσα πριν οι εξελίξεις μας «εκπλήξουν» αρνητικά.

Ο ακρογωνιαίος λίθος κάθε προσπάθειας επίλυσης είναι η κατανόηση του προβλήματος από όλους τους ενδιαφερόμενους σε συλλογικό ή ατομικό επίπεδο. Κατανόηση σε όλα τα επίπεδα, από τους παράγοντες ή τις συνθήκες που δημιούργησαν το πρόβλημα μέχρι όλες τις δυνατές λύσεις. Ακόλουθα πρέπει να καθοριστεί το είδος της ανάπτυξης που επιθυμούμε για το νομό μας με δεδομένο το υπάρχον υδατικό δυναμικό και γνωστούς ή προβλέψιμους τους ρυθμούς ανανέωσής του. Ο καθορισμός του είδους της ανάπτυξης που επιθυμούμε δεν θα πρέπει να παραβλέπει ή να αγνοεί το παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι, την Ευρωπαϊκή πορεία της χώρας και τον γενικότερο εθνικό σχεδιασμό. Ακόμα, δεν μπορεί να «διαχωρίζει» τον περιβαλλοντικό από τον ψευδεπίγραφα οικονομικό χαρακτήρα της ανάπτυξης. Για να επιτύχει όμως ένα τέτοιο σχέδιο ανάπτυξης πρέπει να είναι προϊόν διαλόγου και συναίνεσης ανάμεσα στους παραγωγικούς και κοινωνικούς εταίρους της περιοχής. Αυτό σημαίνει παραδοχή από αυτούς του προβλήματος και των διεργασιών που το προκάλεσαν και αποδοχή της ανάγκης άμεσης επίλυσης. Σημαίνει ακόμα και αποδοχή του όποιου άμεσου ή έμμεσου κόστους επίλυσης. Ο διάλογος αυτός - από την άλλη - για να έχει νόημα πρέπει να είναι σύντομος ουσιαστικός και - κύρια - αποτελεσματικός. Αυτό προϋποθέτει την ενεργοποίηση των διατάξεων που προβλέπονται από το Νόμο 3199 / 2003 «περί προστασίας και διαχείρισης των υδάτων» και αναφέρονται στη σύσταση Εθνικού και Περιφερειακών Συμβουλίων Υδάτων η σύσταση των οποίων θα μπορούσε να εξασφαλίσει το διάλογο και την αποτελεσματικότητά του. Όμως, καμία απόφαση δεν μπορεί να επιβληθεί εκ των άνω χωρίς κοινωνικό κόστος αν δεν είναι κατανοητή από τους άμεσα ενδιαφερόμενους και εδώ υπεισέρχεται ο ρόλος των οργανωμένων παραγωγικών φορέων και των επαγγελματικών ή επιστημονικών ενώσεων και επιμελητηρίων. Αυτοί είναι που θα πρέπει να αναλάβουν να εξηγήσουν την αναγκαιότητα των όποιων αποφάσεων αλλά και να βοηθήσουν στην πραγμάτωσή τους. Αυτοί, σε συνεργασία με τους φορείς της πολιτείας, μπορούν και πρέπει να αναλάβουν την επιμόρφωση όσων καλούνται ή να εφαρμόσουν φιλοπεριβαλλοντικές τεχνικές ή να αλλάξουν παραγωγικές ή και κοινωνικές συνήθειες ετών.

Κλείνοντας, ας μου επιτραπεί να χρησιμοποιήσω μια φράση από βιβλίο του κ. Μπεριάτου που, νομίζω, πρέπει να βρίσκεται πίσω από κάθε προσπάθειά μας αντιμετώπισης προβλήματος που σχετίζεται με το περιβάλλον: Η νέα πραγματικότητα απαιτεί να μιλάμε για τη φύση ανεξάρτητα από τη δική μας ύπαρξη. Η γη υπήρχε μπορεί να υπάρχει και ασφαλώς θα υπάρξει στο μέλλον χωρίς εμάς ή τους απογόνους μας. Η κατανόηση του γεγονότος αυτού από τον άνθρωπο ως άτομο και ως συλλογικότητα θα καταστήσει δυνατή την αρμονική συμβίωσή του με τη γη, και άρα την επιβίωσή του πάνω σ' αυτή.