Είναι μνημείο ο μηχανισμός των Αντικυθήρων;

Μοντέλο του μηχανισμού, κατασκευασμένο υπό την επίβλεψη καθηγητών του ΑΠΘ από την εταιρεία 3d SolidForm. 

Μνημείο. Αυτό που έγινε για να μας θυμίζει κάτι. Που η μορφή του, το μέγεθός του, η αισθητική του είναι τέτοια ώστε ο περαστικός, ο επισκέπτης, ο ταξιδιώτης να σταματά για να το θαυμάσει και με την ευκαιρία να θυμηθεί και να τιμήσει ένα σπουδαίο γεγονός ή έναν εξαιρετικό άνθρωπο. Μνημείο. Μπορεί να είναι Ναός ή Ανδριάντας, Τάφος ή Κτήριο, Πίνακας ή Επιγραφή.

Ο χρόνος είναι συστατικό ενός Μνημείου, είτε επειδή έτσι επέλεξε ή αυτό φιλοδοξούσε ο δημιουργός του, να επιτύχει δηλαδή την αιωνιότητα σαν αντίδοτο στο εφήμερο της ύπαρξής του, είτε επειδή αυτό απαίτησαν ή επέβαλαν οι χρήστες του ή οι γεννεές που ακολούθησαν Ο χρόνος όμως στέκεται αμείλικτος απέναντι στα δημιουργήματα των ανθρώπων. Δεν επιδρά μόνο πάνω στα φυσικά χαρακτηριστικά ενός μνημείου. Δεν φθείρεται μόνο το μάρμαρο στον Παρθενώνα ή τα ανάγλυφα πρόσωπα στην αψίδα του Γαλέριου, τη θρυλική Καμάρα της Θεσσαλονίκης, δεν χάνεται μόνο η μύτη της Σφίγγας ή η καθαρότητα των ακμών των Πυραμίδων. Δεν επηρεάζεται μόνο το σημαίνον αλλά και το σημαινόμενο. Έτσι, η Ακρόπολη συμβολίζει το μεγαλείο του αρχαιοελληνικού πολιτισμού και λιγότερο αποτελεί ένα σύμπλεγμα ναών και κτιρίων που το καθένα μπορεί να είναι αφιερωμένων στην Αθηνά ή στον Ποσειδώνα  ή να κατασκευάστηκε σε ανάμνηση μιας μεγάλης νίκης των Αθηναίων. Ο πύργος του Αίφελ, είναι το σήμα του Παρισιού και όχι μιας κάποιας εκθέσεως που χάθηκε από τη συλλογική μνήμη ή περιορίστηκε στα σκοτεινά υπόγεια αυτής.

Τα περισσότερα μνημεία, στο πέρασμα των αιώνων, τείνουν να υμνούν το μεγαλείο και τη δημιουργικότητα του ανθρώπινου πνεύματος, την ικανότητα των ανθρώπων να ξεπερνούν το εφήμερο της ύπαρξής τους, να κατανικούν την απεραντοσύνη του χρόνου ή το μεγαλείο της φύσης και να αφήνουν το σημάδι τους στη σκληρή και ψυχρή επιφάνεια της ιστορίας. Ετούτη η αλλαγή ξεκινά όταν το αρχικό δέος του θεατή μπροστά σε ένα μνημείο, ακολουθεί η απορία που υποκρύπτει θαυμασμό και ίσως υπερηφάνεια «μα, πως το έκαναν!!».

Πως κατάφεραν να χειριστούν τους τεράστιους ογκόλιθους στα τείχη των Μυκηνών, να μετατρέψουν σε ένα αρμονικό σύνολο το μέγεθος, τη χρηστικότητα, τις οξυγώνιες κατασκευές στην Παναγία των Παρισίων, να μεταφέρουν στο ψυχρό μάρμαρο τη γλυκύτητα και ταυτόχρονα τον άφατο πόνο της θρηνούσης  Θεοτόκου; Και τότε το σημαίνον γίνεται και σημαινόμενο.

Υπ’ αυτή την έννοια, μνημείο είναι και ο μηχανισμός των Αντικυθήρων και ας μην κατασκευάστηκε για να τιμήσει τη μνήμη κάποιου ή να θυμίζει στις επόμενες γενιές κάτι σημαντικό ή μεγαλειώδες. Ας μην κατασκευάστηκε καν για να κρατήσει τόσα χρόνια. Είναι μνημείο γιατί ο θεατής νοιώθει ακριβώς το ίδιο δέος μπροστά του και εκφράζει την ίδια ακριβώς απορία: «μα, πως το έκαναν!».

Εστιάζοντας προσωρινά στο παραπάνω ερώτημα, κανείς μπορεί δίχως αμφιβολία να δηλώσει ότι η τεχνολογία, οι τεχνικές που οφείλονται στη μακροχρόνια εμπειρία ή εκείνες που προέκυψαν είτε ως αποτέλεσμα τύχης είτε ως συνέπεια μελέτης, έχουν επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την πολιτιστική δημιουργία και έχουν επηρεαστεί αντίστοιχα από αυτή. Η τεχνολογία και ο πολιτισμός βαδίζουν ανά τους αιώνες πλάι - πλάι.

Για παράδειγμα, το πολιτιστικό επίπεδο μιας εποχής καθορίζει το είδος της ασπίδας  που θα κουβαλήσει ο Αχιλλέας αλλά και το είδος της ασπίδας θα επηρεάσει τον πολιτισμό και την παραγωγή πολιτιστικών αγαθών, αποτελώντας μέρος διόλου ευκαταφρόνητο της Ιλιάδας, καθώς ο Όμηρος της αφιερώνει όχι έναν ή δέκα αλλά εκατό τριάντα ολόκληρους στίχους, περιγράφοντας με κάθε λεπτομέρεια την μικρή της επιφάνεια. Η πολιτιστική δημιουργία λοιπόν και η τεχνολογία προχωρούν σε μια διαρκή εναλλαγή στους ρόλους του αλόγου και του κάρου σπρώχνοντας την ανθρωπότητα τελικά προς τα εμπρός.

Η τεχνολογική κορύφωση του αρχαιοελληνικού κόσμου, για να επικεντρώσουμε στα καθ’ ημάς, ακολουθεί κατά πόδας την κορύφωση της πνευματικής δημιουργίας και της κοινωνικής εξέλιξης. Αιώνες παραγωγής πολιτισμού και γνώσης στη διάρκεια των οποίων επεκτάθηκαν με απίστευτο τρόπο τα όρια της ανθρώπινης γνώσης και δημιουργίας, οδήγησαν σχεδόν αναπόδραστα στην κορύφωση, στην τεχνολογική έκρηξη μπορώ να πω των ελληνιστικών χρόνων. Σαν οι σπόροι που προσεκτικά και με περισσή τρυφερότητα και φροντίδα τοποθέτησαν στο χώμα φιλόσοφοι, και σοφοί, δραματουργοί, αρχιτέκτονες, μηχανικοί, γλύπτες, αγγειοπλάστες αλλά και πολιτικοί, ιστοριογράφοι, αφηγητές, νομοθέτες, πολεμιστές, αυτοί οι σπόροι να πέταξαν μονομιάς φύτρες και να πλημμύρισαν τον τότε κόσμο με απίθανες κατασκευές, θεμελιώνοντας το σύνολο σχεδόν του σύγχρονου επιστημονικού στερεώματος.

Αν τώρα μπορούμε να θεωρήσουμε μνημείο το πιο αινιγματικό για πολλά χρόνια, μοναδικό στην τελειότητά του και αδιανόητο για την εποχή του αντικείμενο, τον μηχανισμό των Αντικυθήρων, πόσο μνημείο μπορούμε να θεωρήσουμε την Ύδραυλη, το εξαιρετικής ευφυίας αερόφωνο μουσικό όργανο των Ελληνιστικών χρόνων ή, σπρώχνοντας τον προβληματισμό μας στα άκρα, πόσο μνημείο μπορεί να θεωρηθεί η τριήρης Ολυμπιάς η οποία βρίσκεται αγκυροβολημένη στο Φάληρο ακόμα και αν είμαστε βέβαιοι ότι πρόκειται για αποτέλεσμα άψογα σχεδιασμένης και με την καλύτερη ακαδημαϊκή υποστήριξη πειραματικής αρχαιολογίας; Απάντηση δεν έχω και δεν τολμώ να διακινδυνεύσω μια. Μπορώ όμως να πω ότι αν για τα τεχνολογικά επιτεύγματα, για τα ξεχωριστά δηλαδή αντικείμενα δεν μπορούμε να εκφέρουμε άποψη, για την τεχνολογία μιας εποχής, μπορούμε να το κάνουμε. Η Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία είναι μνημείο του μεγαλείου, της εφευρετικότητας, της παραγωγής και της οργάνωσης γνώσεων του ανθρώπινου πνεύματος και θα πρέπει να την αντιμετωπίζουμε ανάλογα.


Το παραπάνω είναι το πρώτο μέρος της ομιλίας μου ως εκπροσώπου του Μουσείου των Ηρακλειδών, στην ημερίδα για την ημέρα παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς που διοργάνωσε την 18η Απριλίου στη Νομική Αθηνών το Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας

Μια κλεφτή ματιά στο "Ελληνικό Πρόβλημα"

Τα πράγματα είναι πιο απλά, λιγότερο δραματικά, περισσότερο κοντά στα μέτρα των ανθρώπων από όσο ίσως δείχνουν.

1. Το ελληνικό χρέος είναι μη βιώσιμο και αν δεν κουρευτεί σημαντικά, δεν πρόκειται να αποπληρωθεί. Αυτό το ξέρουν ως και οι πέτρες αλλά η συνισταμένη των πολιτικών ισορροπιών ανά την Ευρώπη, δεν επιτρέπει να ανοίξει και να κλείσει επιτυχώς μια τέτοια συζήτηση. Τουλάχιστον, όχι ακόμα.

2. Η αντιμετώπιση κρίσης χρέους, δανεισμού, ρευστότητας μιας χώρας με ιδιαιτερότητές - εν προκειμένω της δικής μας -  η οποία συμμετέχει σε μια νομισματική ένωση είναι ένα καινούργιο πεδίο για τους οικονομολόγους και για τους θεσμούς οι οποίοι έχουν αναμιχθεί στην προσπάθεια επίλυσης του προβλήματος.

3. Η μέθοδος που επιλέχθηκε είναι ένας συνδυασμός κλασσικών έτοιμων λύσεων από τα ράφια του ΔΝΤ προσαρμοσμένων στη Γερμανική λογική της αυστηρής λιτότητας και της υποταγής όλων των δημοσιονομικών μεγεθών στην απαγόρευση ελλειμμάτων.

4. Οι λύσεις αυτές – αν εξαιρέσουμε το χρέος και τη βιωσιμότητά του - αποδίδουν μακροχρόνια αλλά απαιτούν θυσίες σε βάθος τουλάχιστον μιας γενιάς και «βίαιης» προσαρμογής προς τα κάτω της κοινωνίας. Δεν επιδέχονται δε καμιά παρέκκλιση.

5. Σε ευμετάβλητες και μη προσαρμοστικές κοινωνίες με ένα εντελώς στρεβλό τρόπο οργάνωσης και ένα μη ώριμο πολιτικό σύστημα, λύσεις σαν τις παραπάνω, μάλλον αποτυγχάνουν. Η πενταετής πορεία και η ανάγκη για τρίτο μνημόνιο απλά το αποδεικνύουν.

6. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένας δυσκίνητος γραφειοκρατικός μηχανισμός ενώ το ΔΝΤ είναι ένα ετοιματζίδικο με 4 – 5 μοντελάκια. Ο συνδυασμός των δυο κάνει τα πράγματα τραγικά αλλά ορίζει και το πεδίο εντός του οποίου μπορεί να κινηθεί η χώρα. Αυτό έχουμε, από αυτό θα «ψωνίσουμε». Μπορούμε βέβαια να διαδηλώνουμε την «άλλη άποψη» με την ελπίδα ότι ίσως, κάποια στιγμή στο μέλλον κάτι να αλλάξει. Αν αλλάξει, να είστε σίγουροι ότι οι θεσμοί θα υιοθετήσουν πολιτικές προς τη σωστή κατεύθυνση προσπαθώντας να απαλύνουν τη ζημιά. Είναι και προς το συμφέρον τους.

7. Ο Τσίπρας με το Βαρουφάκη δοκίμασαν να επιβάλουν τώρα την αλλαγή στους θεσμούς. Όπως ήταν αναμενόμενο, απέτυχαν. Ο Βαρουφάκης επιχείρησε να τραβήξει τη θεωρία του κι άλλο στα άκρα, παραβλέποντας μια παράμετρο που ήταν στη βάση της ρητορικής της αριστεράς, ότι δηλαδή πίσω από τις θεωρίες υπάρχουν άνθρωποι και ότι κάθε απόφαση επηρεάζει όχι ιδεολογίες και ιδεολογήματα αλλά τη ζωή ανθρώπων.

8. Η ελληνική πλευρά εξακολουθεί να αντιμετωπίζει το πρόβλημά της χωρίς να το αντιμετωπίζει. Το αφήνει δηλαδή εξολοκλήρου στα χέρια των πιστωτών. Καμιά πραγματική συζήτηση δεν γίνεται παρά μόνο σε πολύ κλειστές ομάδες και σε στενούς κύκλους. Στο δημόσιο διάλογο, κυριαρχεί η δαιμονοποίηση απόψεων, η οπαδική αντιμετώπιση του "άλλου", η έγνοια για μεγιστοποίηση της κομματικής επιρροής. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται ψευτοδιλήμματα και ψευδεπίγραφες όσο και επιφανειακές διαχωριστικές γραμμές: πότε μνημόνιο – αντιμνημόνιο, πότε ευρωπαϊστές – αντιευρωπαϊστές.

9. Το πολιτικό σύστημα βρίσκεται ήδη σε αδιέξοδο και η επιστροφή σε σχήματα του παρελθόντος μοιάζει μονόδρομος. Έτσι, ξαναζεστενέται η ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ με τις παραφυάδες του, τα μικρότερα - δορυφορικά κόμματα και περιμένουν την επiστροφή ΣΥΡΙΖΑ στο χώρο του, το 4%. Μεταβατικά, θα δημιουργηθεί ένα νέο ασταθές μείγμα - χώρος, χωρίς ιδεολογικό υπόβαθρο και χωρίς συνεκτικό ιστό, που θα εκφράζει έναν έντονο ευρωσκπεπτικισμό αλλά θα έχει ανάγκη να διαφοροποιηθεί από το ΚΚΕ, την χρυσή αβγή και την ακαμψία των αρσιτερίστικων σχημάτων που θα αποκόπτονται από τη φούστα του ΣΥΡΙΖΑ.

...πολιτικών εξελίξεων

Πίνακας της Margarita Chigina

Έγραφα το περασμένο Σάββατο: «Αν εξαιρέσουμε όλους αυτούς που ακόμα και σήμερα προβλέπουν την καταστροφή, οι περισσότεροι έχουν την αίσθηση ότι βρισκόμαστε ένα βήμα από τη σωτηρία της χώρας. Λάθος. Βρισκόμαστε ένα βήμα πριν από την τελευταία ευκαιρία να κάνουμε όλα εκείνα που πρέπει για να σωθεί η χώρα».

Δεν είμαι βέβαιος ότι η συμφωνία σημαίνει και λήξη της όποιας διαπραγμάτευσης, καθώς υπάρχουν ακόμα στα χέρια των πιστωτών εργαλεία άσκησης πίεσης που αμφιβάλλω αν θα χρησιμοποιηθούν με σύνεση. Η φημολογία για IOUs αλλά και η πιθανότητα να μη «βρεθεί» τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος ρευστότητας της χώρας ενισχύουν μια τέτοια άποψη και ωθούν πολλούς σε δεύτερες και τρίτες σκέψεις επί του αποτελέσματος της πολύωρης τελευταίας συνόδου και επί των προθέσεων πολλών εκ των συμμετεχόντων.

Δεν είμαι επίσης βέβαιος ότι το εγχώριο πολιτικό προσωπικό που σήμερα μπορεί να σχηματίσει πλειοψηφίες στη Βουλή είναι έτοιμο και ικανό να κάνει όλα εκείνα που πρέπει ώστε η συμφωνία να εφαρμοστεί, τουλάχιστον από την πλευρά μας. Το εύχομαι αλλά δεν είμαι βέβαιος.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο εν εξελίξει αναβρασμός στο εκλογικό σώμα θα ωθήσει σε σαρωτικές αλλαγές το πολιτικό σκηνικό σε βάθος εξαμήνου.

Ήδη έχουν δρομολογηθεί γεγονότα στην αξιωματική αντιπολίτευση που επηρεάζουν και άλλους χώρους, κυρίως μέσω μετακινήσεων ατόμων που ιδεολογικά ή για λόγους εκλογικής τακτικής και πολιτικών σκοπιμοτήτων τοποθετούνται φιλικά ή κοντά σε κομμάτια ή πρόσωπα της ΝΔ. Αναφέρομαι σε φιλελεύθερες, μετριοπαθείς, «πεφωτισμένες» φωνές οι οποίες αυτή τη στιγμή κινούνται στο χώρο του μετριοπαθούς φιλοευρωπαϊκού μεταρρυθμιστικού κέντρου και που στις τελευταίες εκλογές στήριξαν φανερά ή στα σιωπηλά τη ΝΔ.

Οι φωνές αυτές θα έβλεπαν με καλό μάτι την συνεργασία με τη ΝΔ, εφόσον η ηγεσία που θα προκύψει θα κινείται κοντύτερα ή θα έχει αναφορές στο κέντρο παρά στη λαϊκή δεξιά. Αν οι εξελίξεις δεν είναι αυτές που επιθυμούν, δεν είναι διόλου απίθανο να επιχειρήσουν τη δημιουργία πολιτικού σχήματος που θα καλύπτει ακριβώς το κενό της κεντροδεξιάς κάτω από την ηγεσία προσώπων που δεν έχουν φθαρεί από την παρουσία τους στην κεντρική πολιτική σκηνή.

Οι παραπάνω εξελίξεις δεν θα αφήσουν ανεπηρέαστο το Ποτάμι και διόλου απίθανο να σαρώσουν ένα σημαντικό κομμάτι στελεχών του, ιδίως το προερχόμενο από τον χώρο της Δράσης του κ. Σκυλακάκη και τους Τζιμερικούς ενώ δεν αποκλείεται να εγκλωβίσουν – χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια – τμήμα των ανανεωτικών της αριστεράς το οποίο απλά θέλει να βρίσκεται όσο πιο μακριά μπορεί από τον Συριζα και τους ψηφοφόρους του.

Στον αντίποδα, παρά τους ευσεβείς πόθους πολλών (του συγγραφέως συμπεριλαμβανομένου), η επανασύσταση της μεγάλης ελληνικής σοσιαλδημοκρατίας δεν θα είναι εύκολη υπόθεση καθώς τα τραύματα από εμφύλια πυρά, είναι πρόσφατα, βαθιά και δύσκολα επουλώνονται. Παρ’ όλα αυτά, είναι μονόδρομος και νομοτέλεια να συμβεί και θα πράττουν σοφά όσοι εργάζονται ενεργά προς αυτή την κατεύθυνση.

Μεγάλο πρόβλημα της σοσιαλδημοκρατίας – πέρα από τους τόνους χολή που έχει χυθεί και πέρα από την τοξικότητα προσώπων και πολιτικών πρακτικών - παραμένει η θέση της απέναντι σε μνημονιακές πολιτικές. Έχει επικρατήσει η άποψη ότι για να εφαρμοστεί ένα πρόγραμμα προσαρμογής που επιβάλλεται από τις συνθήκες και την πραγματικότητα, ένα μνημόνιο δηλαδή, πρέπει το κόμμα να συμφωνεί με αυτό και να του αρέσει. Δεν είναι καθόλου έτσι. Σαφώς υπάρχουν μέτρα που άνετα θα τα ενέτασσε ένα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα στο πρόγραμμά του – όπως η αποπολιτικοποιήση της δημόσιας διοίκησης, αλλά και άλλα τα οποία θα αναγκαστεί να υλοποιήσει απλά γιατί είναι εθνικές δεσμεύσεις και γιατί αποτελούν τμήμα του προγράμματος σωτηρίας της χώρας, όπως οι μειώσεις μισθών ή συντάξεων. 

Όσο περνά ο καιρός και βαδίζουμε προς το φθινόπωρο και στις πρώτες αξιολογήσεις εφαρμογής της 3ης συμφωνίας, οι γραμμές της σοσιαλδημοκρατίας θα πυκνώνουν από ψηφοφόρους και στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ και η ταχύτητα απορρόφησης των κραδασμών από αυτό το γεγονός θα καθορίσει και την ταχύτητα των εξελίξεων στο χώρο, εξελίξεων που θα επηρεάσουν όλα τα κομμάτια του παλαιού ΠΑΣΟΚ, τμήμα της ανανεωτικής αριστεράς, το χώρο της οικολογίας και το πολιτικοποιημένο τμήμα του Ποταμιού. 

άρσις στρεβλώσεων #1

Οι σημερινοί νέοι, ακόμα και οι λιγότερο νέοι, βλέπουν τον συνδικαλισμό σαν ένα μάτσο κρατικοδίαιτους τεμπέληδες που διεκδικούν διαρκώς περισσότερα αν και αμείβονται καλά,  που παρασιτούν στην εξουσία όταν δεν την ασκούν, που αδιαφορούν για την καθημερινότητα των πολιτών όταν πρόκειται να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα του κλάδου τους.  Αγνοούν παντελώς την ύπαρξη του συνδικαλισμού του ιδιωτικού τομέα ή, όταν τον συναντούν, τον ταυτίζουν με το αυστηρό πρόσωπο και τον ξύλινο έως υστερικό λόγο του ΚΚΕ. Οι παλιότεροι έχουν ταυτίσει το συνδικαλισμό με την αριστερά και έχουν επίσης ζήσει ή βιώσει τις διώξεις του κράτους προς αμφότερους συνδικαλιστές και αριστερούς.

Εκεί ακριβώς, στον ανορθόδοξο, βίαιο, ψυχοφθόρο τρόπο ενηλικίωσης της εγχώριας αριστεράς μέσα από συνεχείς διώξεις, φυλακίσεις, εξορίες, απαγορεύσεις, θανάτους οφείλονται πολλές από τις συνολικές στρεβλώσεις της ελληνικής κοινωνίας.

Όταν, το 1981 και μετά, το ΠΑΣΟΚ προσπάθησε να θεσπίσει κάποιες αλλαγές που θα έφερναν το ελληνικό κράτος βήματα κοντύτερα στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δημοκρατίες, υπακούοντας στην αγωνία και τις επιταγές όσων επί σειρά ετών είχαν στερηθεί τη φωνή τους, αυτών δηλαδή που σε μια πολύ γενική και μάλλον αυθαίρετη ταξινόμηση κάποιος θα ονόμαζε «αριστερούς», μαζί με την κατοχύρωση της συνδικαλιστικής ελευθερίας, έβαλε τον συνδικαλισμό – τους συνδικαλιστές δηλαδή – να συνδιοικούν σχεδόν στο σύνολο των οργανισμών και των νομικών προσώπων του ευρύτερου δημόσιου τομέα.

Αυτή η απόφαση, που τότε φαινόταν αρκούντως (και με το παραπάνω) αριστερή, μετέτρεψε τον συνδικαλισμό σε γραφειοκρατικό μηχανισμό εξυπηρέτησης μικροσυμφερόντων, προσωπικών στρατηγικών, προθάλαμο της εξουσίας. Τον κατέστησε επιρρεπή στη διαφθορά και άντρο διαπλοκής και πολιτικών συναλλαγών.

Την ίδια πορεία είχαν ή ακολούθησαν όλοι οι κρατικοδίαιτοι συνδικαλιστικοί φορείς που κρύβονται πίσω από επιμελητηριακές δομές, έχουν χαρακτήρα ΝΠΔΔ και μερικοί εξ αυτών λειτουργούν με δημόσιο χρήμα. Στον ίδιο ολισθηρό δρόμο  κινήθηκαν επίσης όλοι οι συντεχνιακοί φορείς κλειστών, μονοπωλιακών, προνομιούχων επαγγελμάτων, ακολουθώντας το γενικότερο ρεύμα.

Περιττό να πούμε ότι τα αστικά κόμματα, κυρίως η ΝΔ, μια χαρά εκμεταλλεύτηκαν την νέα ευκαιρία χειραγώγησης ψήφων και εξέθρεψαν το συνδικαλιστικό έκτρωμα με το οποίο είμαστε αντιμέτωποι σήμερα.

Οι όψιμοι της πολιτικής που έρχονται με εφόδιο τα «ένσημα της πραγματικής οικονομίας», πετούν το πυροτέχνημα ότι ο συνδικαλισμός σε μια σύγχρονη κοινωνία δεν χρειάζεται ή είναι αναχρονισμός και οι καινοφανείς υποτίθεται αυτές απόψεις, απλώνονται σαν λεκές σε ένα πρόθυμο να ακούσει κοινό, γιατί έχει ταυτίσει τον συνδικαλισμό με αυτό που βλέπει.

Οι ώριμοι της Πολιτικής, γνωρίζουν ότι ο συνδικαλισμός έχει προβλήματα αλλά δεν είναι πρόβλημα. Το πρώτο βήμα εξυγίανσης του συνδικαλισμού αλλά και του συνόλου της κοινωνίας των πολιτών είναι να κοπεί ο ομφάλιος λώρος ανάμεσα σε αυτόν και την άσκηση εξουσίας.

Ο συνδικαλισμός, διεκδικεί, οργανώνει, απαιτεί, μελετά, προτείνει, προασπίζει και υπερασπίζεται δικαιώματα, αμοιβές, συνθήκες εργασίας. Ο συνδικαλισμός διαδηλώνει τη γνώμη του, την θέλησή του και τα κάνει όλα αυτά ελεύθερα στο πλαίσιο των κανόνων λειτουργίας του κράτους.  Η δύναμή του, η δράση του, η εξουσία του σταματά στον προθάλαμο της διοίκησης. Ο συνδικαλισμός δεν (πρέπει να) διοικεί.

Η διοίκηση συμβουλεύεται τον συνδικαλισμό, ακούει τη γνώμη του, την σέβεται, την συνεκτιμά με άλλες ή με άλλα δεδομένα και αποφασίζει. Αν θελήσει να τον ευνουχίσει, τον καθίζει στο τραπέζι του ΔΣ. 

Τα μέλλοντα κυοφορούνται στο παρόν.

Αν εξαιρέσουμε όλους αυτούς που ακόμα και σήμερα προβλέπουν την καταστροφή, οι περισσότεροι έχουν την αίσθηση ότι βρισκόμαστε ένα βήμα από τη σωτηρία της χώρας. Λάθος. Βρισκόμαστε ένα βήμα πριν από την τελευταία ευκαιρία να κάνουμε όλα εκείνα που πρέπει για να σωθεί η χώρα.

Το 3ο πακέτο οικονομικής στήριξης της χώρας και η συμφωνία που θα το συνοδεύει θα είναι σκληρό, άδικο, θα εμπεριέχει μέτρα δυσβάσταχτα για το λαό, ανάλγητα, θα υποτιμήσει περαιτέρω την αγοραστική δύναμη, θα αλλάξει προς τα κάτω για μια ακόμα φορά το σημείο ισορροπίας της αγοράς, θα αυξήσει την ανεργία - το τελευταίο θα είναι μάλλον αποτέλεσμα των λανθασμένων πρόσφατων κυβερνητικών χειρισμών, αν και φοβάμαι ότι ήταν επιθυμία και των δανειστών - θα προκαλέσει προσωρινή ύφεση, θα προκύψουν κονδύλια που μπορεί να πυροδοτήσουν ανάπτυξη αν χρησιμοποιηθούν σοφά και, θα είναι το τελευταίο. Κανείς από τους δανειστές δεν θα μπορέσει ξανά να επιτρέψει την κατάσταση να φτάσει σε αυτό το σημείο. Θα προστατεύσουν την επένδυσή τους πριν φτάσουμε ξανά στην "τελευταία στιγμή", οι όροι και οι ενδιάμεσοι έλεγχοι θα είναι αυστηροί.

Σε περίπτωση αποτυχίας δεν μπορώ πραγματικά να φανταστώ τις συνέπειες. Πόσο δηλαδή χαμηλά και πίσω θα φτάσει ο λαός αυτής της χώρας μετά από περίπου 7 χρόνια συνεχόμενων θυσιών επί ματαίω. Ο επόμενος φυσιολογικός σταθμός θα είναι η έξοδος από το ευρώ, έξοδος που πρέπει να προβλεφθεί νομικά τώρα από τους 28 ώστε να αποφευχθούν στρεβλώσεις στον χαρακτήρα της ΕΕ, και θα είναι το μόνο εύκολο.

Το τρίτο πρόγραμμα, θα είναι η τελευταία μας ευκαιρία. Πρέπει να τεθούν τα σωστά ερωτήματα και να δοθούν οι κατάλληλες απαντήσεις, πέρα από ιδεοληψίες, εμμονές, φανατισμούς. Με γνώμονα το μέλλον και με το βλέμμα στο παρόν, με σοφή ανάγνωση της καθημερινότητας και της εκάστοτε συγκυρίας, με ταχεία κάλυψη των κενών στον τρόπο οργάνωσης του κράτους, χωρίς ταξικούς, κοινωνικούς, ιδεολογικούς αποκλεισμούς, με αλληλεγγύη και καίριες παρεμβάσεις, μπορούμε να το βγάλουμε σε πέρας επιτυχώς και στην έξοδο να υπάρχει ελπίδα.

Είμαι βέβαιος ότι ο δικός μου πολιτικός χώρος, η σοσιαλδημοκρατία, εμβολιασμένη με τις ιδέες της αειφορίας από την οικολογία, με τις κοινωνικές αντιστάσεις που κουβαλά η ανανεωτική αριστερά και τον οικονομικό ρεαλισμό των φιλελεύθερων, μπορεί και τα ερωτήματα να θέσει και τις απαντήσεις να δώσει στις προκλήσεις της εποχής. Μπορεί επίσης να συνεργαστεί με όλους τους πολιτικούς χώρους όταν η εθνική ανάγκη το απαιτήσει. Αρκεί να υπερβεί εγωισμούς, μικρότητες, υποκειμενισμούς. 

Τι να περιμένουμε τις επόμενες μέρες

photo and art by Richard Baxter

Η εκλογική διαδικασία τελείωσε και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι πλέον ένα γεγονός. Η επόμενη μέρα πέρασε και, ευτυχώς, φαντάσματα αδελφικού διχασμού που πλανήθηκαν απειλητικά πάνω από την πολιτική μας ζωή δείχνουν να βρίσκονται σε ύφεση. Σε διαδικασία κατάρρευσης βρίσκονται και μια σειρά οπαδικοί μύθοι: της δυνατότητας επίλυσης προβλημάτων χρέους με μαγικό τρόπο και χωρίς θυσίες, της υπερεκτίμησης των δυνάμεων και των δυνατοτήτων της χώρας, της μετάθεσης των ευθυνών, ότι ένα κόμμα απεργάζεται την καταστροφή της χώρας με σχέδιο - μπουρλότο και άλλοι. Η διαδικασία αυτή είναι περισσότερο χρονοβόρα, καθώς τέτοιοι μύθοι είναι πλέον τρόπος σκέψης, νοοτροπία, κουλτούρα.

Το σκηνικό της μεθεπόμενης του δημοψηφίσματος ημέρας βρίσκει τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα αδιαμφισβήτητο κυρίαρχο του πολιτικού παιχνιδιού αλλά ταυτόχρονα αντιμέτωπο με κρίσιμες καταστάσεις οι οποίες μπορεί να καταβαραθρώσουν την δημοτικότητά του και να αμφισβητήσουν την κυριαρχία του εν μια νυκτί.

Σε ιδιωτικές συζητήσεις μου, τον τελευταίο καιρό, είχα προβλέψει ότι ο πρωθυπουργός θα καταφύγει στο συμβούλιο των αρχηγών σε μια ύστατη προσπάθεια να πείσει για τις προθέσεις του, τους εταίρους μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό που πραγματικά δεν περίμενα είναι ότι θα το έκανε μετά από τη μεγαλειώδη νίκη του στο δημοψήφισμα της περασμένης Κυριακής. Από μόνο του το γεγονός αυτό δείχνει ότι ο νεαρός έχει στόφα ηγέτη. Το αν θα είναι τέτοιος στην πορεία, μένει να αποδειχτεί.

Τι έχουμε λοιπόν τώρα; Που στεκόμαστε και τι πρόκειται να γίνει στο εξής;

Κατ’ αρχάς να υπενθυμίσω ότι η Ελλάδα ύστερα από 5 χρόνια σκληρής λιτότητας και βίαιης αναπροσαρμογής της ζωής των πολιτών της με βύθιση κατά 25% του βιοτικού τους επιπέδου - και αυτό κατά μέσο όρο που σημαίνει ότι σε μερικούς αυτή η βύθιση ήταν τραγικά μεγαλύτερη - έχει βγει και τυπικά από 2 (δύο) αποτυχημένες προσπάθειες διάσωσης και βρίσκεται αντιμέτωπη με ασφυξία ρευστότητας η οποία οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στη χρεοκοπία, την περαιτέρω φτωχοποίηση και σε μια πορεία που κρύβει πολλά δεινά τα οποία δεν υπάρχει λόγος να απαριθμήσουμε. Η Ελλάδα σήμερα λοιπόν, αναζητά βοήθεια για τρίτη φορά καθώς - προφανώς - μόνη της δεν μπορεί να τα καταφέρει.

Έχουμε μπροστά μας ένα κρίσιμο και μικρό χρονικό διάστημα, στο οποίο θα πρέπει να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις, να τεθούν και απαντηθούν διλήμματα, να αντιμετωπισθούν προκλήσεις και εκβιασμοί ώστε τελικά να φτάσουμε σε μια συμφωνία χρηματοδότησης των αναγκών μας. Ούτε η πορεία ούτε η συμφωνία είναι ή μπορεί να είναι εύκολοι στόχοι. Στο σύντομο αυτό χρονικό διάστημα, πολλές φορές θα δοκιμαστεί η εσωτερική ενότητα και θα απαιτηθεί ψυχραιμία και καλή πίστη.

Για πρώτη φορά - και δεν εξετάζουμε εδώ γιατί αυτό συμβαίνει πρώτη φορά, δεν υπάρχει κανένας μα κανένας λόγος να τορπιλισθεί αυτή η επιτυχία - εδώ και πέντε χρόνια έλληνες πολιτικοί ηγέτες - αρχηγοί κομμάτων που εκπροσωπούν τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού και της βουλής,  έχουν συμφωνήσει σε ένα ελάχιστο, κοινό πλαίσιο και έχουν εξουσιοδοτήσει τον πρωθυπουργό να μεταβεί στις Βρυξέλλες κουβαλώντας μαζί του ως όπλο την εγγύηση της εθνικής συνεννόησης. Το γεγονός αυτό διευκολύνει αφάνταστα την διαπραγματευτική δυνατότητα της χώρας και διευκολύνει τους εταίρους και δανειστές να αποδεχτούν διαβεβαιώσεις και εγγυήσεις της ελληνικής πλευράς.

Μιας ελληνικής πλευράς η οποία, σε συντριπτικό πάλι ποσοστό, διαβεβαιώνει με τον πλέον επίσημο τρόπο για την αταλάντευτη πίστη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και την θέλησή της να παραμείνει στη ζώνη του ευρώ και ότι θα εργαστεί για τη σταθερότητα και τους ενός και του δεύτερου οικοδομήματος. Μια από τις προκλήσεις στις οποίες θα κληθεί να απαντήσει η ελληνική πλευρά σε αυτό το σύντομο και έντονο χρονικό διάστημα θα κρύβεται ακριβώς πίσω από τις γραμμές αυτής της διαβεβαίωσης σε περίπτωση που της ζητηθεί να θυσιάσει τη δική της παρουσία στον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης στο όνομα της υγείας και της σταθερότητας του εγχειρήματος. Μένει να το δούμε και να το αντιμετωπίσουμε όταν και αν το δούμε.

Η τελευταία δυσκολία που έχει να αντιμετωπίσει η ελληνική κυβέρνηση είναι να ξεπεράσει τη δυσπιστία απέναντί της, που η ίδια έχτισε με ιδιαίτερη επιμέλεια το πεντάμηνο που μας πέρασε αλλά και τη δυσπιστία ότι η οποιαδήποτε κυβέρνηση στην Ελλάδα είναι διατεθειμένη να εφαρμόσει στο σύνολό της μια συμφωνία - πακέτο και δεν θα επιδοθεί στο συνεχές σαμποτάρισμα εκ των έσω της όποιας προσπάθειας. Δυστυχώς κανείς δεν μπορεί να δώσει αυτές τις εγγυήσεις και το μόνο όπλο είναι εδώ η κοινή παρουσία των πολιτικών αρχηγών.

Αναφορικά με το δημοψήφισμα, η επίδρασή του στο ύψος του όποιου προγράμματος βοήθειας θα είναι από μικρή έως ανύπαρκτη και οποιαδήποτε αναφορά θα γίνεται από εδώ και στο εξής σε ποσά θα είναι εκ του πονηρού, παραπλανητική και για λόγους ψηφοθηρικούς. Αυτό που ελπίζει η κυβέρνηση να κερδίσει με όπλο το δημοψήφισμα είναι κάποια ποιοτική διαφοροποίηση που σημαίνει δικαιότερη μοιρασιά των βαρών που θα κληθούμε όλοι να πληρώσουμε προκειμένου να βγούμε με τις λιγότερες απώλειες από την κρίση. Δεν είναι καθόλου εύκολο με δεδομένη τη σύνθεση της απέναντι ομάδας και την πολιτική κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αναφορικά με το χρέος και την πιθανότητα διαγραφής μέρους αυτού, μάλλον θα πρέπει να αναμένεται μια υπόσχεση ελάφρυνσης ανάλογα με την πορεία υλοποίησης του όποιου προγράμματος και όλοι ελπίζουν ότι αυτή τη φορά οι εταίροι μας και δανειστές μας θα είναι περισσότερο συνεπείς προς τις δεσμεύσεις τους. Οποιαδήποτε προσπάθεια ελάφρυνσης του χρέους σε παρόντα χρόνο και μαζί με την συμφωνία μπορεί να συνοδεύεται με δύσκολες - και ίσως άδικες - καταστάσεις.

Όλα τα παραπάνω πρέπει να συμβούν γρήγορα και για να προλάβουμε χειρότερες καταστάσεις αλλά και πριν προλάβουν να αναπτυχθούν φυγόκεντρες δυνάμεις στο φαινομενικά αρραγές εσωτερικό μέτωπο. Κυριότερα όμως, όσο ο η γλυκειά μέθη της νίκης και το πρόσωπο του Τσίπρα δεν αμφισβητείται από κανένα στο εσωτερικό του έτσι κι αλλιώς πολυσυλλεκτικού και με μικρό βαθμό συνοχής κόμματός του.

Αν όλα πάνε καλά, μέσα στο 2015 θα έχουμε μια συμφωνία που θα μπορούσε να είναι η τελευταία και αν στο δεύτερο και εξίσου δύσκολο κομμάτι της, αυτό της υλοποίησης, η κυβέρνηση Τσίπρα - με αυτή ή άλλη σύνθεση - τα καταφέρει, μάλλον θα μιλάμε για την πρώτη κυβέρνηση τετραετίας σε περίοδο κρίσης. 

Το δημοψήφισμα που τραυματίζει τη δημοκρατία

The blank signature - Rene Magritte

Μεγαλωμένος με τα ιδεώδη της αριστεράς, μιας αριστεράς που τώρα μοιάζει μακρινή, σχεδόν εξωτική, έμαθα ότι οι ψηφοφορίες δεν είναι η πεμπτουσία της δημοκρατίας και καταλήγουμε, θα έλεγα καταφεύγουμε σε αυτές όταν αποτυγχάνει η βάσανος του διαλόγου και της σύνθεσης των διαφορετικών απόψεων. Βέβαια, στις σύγχρονες αστικές δημοκρατίες, διάλογος και σύνθεση ανάμεσα στο σύνολο των πολιτών είναι πρακτικά αδύνατη και οι ομάδες αντιπροσώπων (τα κόμματα), περιχαρακώνονται τόσο εύκολα ώστε η προσφυγή σε εκλογές να έχει γίνει ο κανόνας, ο διάλογος να έχει ουσιαστικά περιορισθεί στην ενημέρωση των κομματικών μονολόγων ή στους μπουγαδοκαβγάδες των τηλεπαραθύρων η δε σύνθεση απόψεων να έχει εξοβελισθεί ή να έχει περιορισθεί σε μια διαδικασία κοπτοραπτικής στο κοινοβούλιο.

Στην περίπτωση του δημοψηφίσματος στο οποίο καλούμαστε αύριο να συμμετέχουμε, από όλη τη  διαδικασία της δημοκρατίας απέμειναν οι τηλεοπτικοί μπουγαδοκαβγάδες και μια εξόχως στρεβλωτική προπαγάνδα η οποία βαφτίζεται «ενημέρωση» στην οποία ολισθαίνουν οικειοθελώς και ευχαρίστως τα ΜΜΕ - με ελάχιστες ατομικές και φωτεινές εξαιρέσεις - ασχέτως από την πλευρά που υποστηρίζουν. Το ελάχιστο χρονικό διάστημα από την εξαγγελία ως την κάλπη, η ασάφεια του ερωτήματος και του τι θα τις ακολουθήσει, κάνουν ακόμα τραγικότερο το σκηνικό στο οποίο καλείται ο μέσος ψηφοφόρος να αποφασίσει με ένα ναι ή ένα όχι, απαντώντας άγνωστο σε ποιο ερώτημα.

Το κλίμα οικονομικής ασφυξίας, η εικόνα των κλειστών τραπεζών, οι περιορισμοί στις αναλήψεις και στη διακίνηση κεφαλαίων, η οποία οδηγεί συνειρμικά σε σκέψεις δυσκολιών στην πρόσβαση σε καταναλωτικά αγαθά και συνεπώς σε καταναλωτική «πείνα», επηρεάζουν δραματικά τόσο τον τρόπο που ο πολίτης σκέφτεται, δρα ή αντιδρά και - τελικά - ψηφίζει και τον επηρεάζουν όχι στη λογική του αλλά στο συναίσθημα. Η επιλογή του τελικά δεν ούτε στο ελάχιστο, προϊόν ελεύθερης επιλογής και η ευθύνη της κυβέρνησης γι’ αυτό, είναι τεράστια. ΤΕΡΑΣΤΙΑ!

Ο στραγγαλισμός της ελεύθερης βούλησης ολοκληρώνεται είτε με την καλλιέργεια μιας ψευδεπίγραφης ηθικής-εθνικής ανάτασης η οποία επ ουδενί στηρίζεται σε πραγματικά δεδομένα, από τη μια και στον βομβαρδισμό με ζοφερές προοπτικές οι οποίες είναι απίθανο να ενσκήψουν ταυτόχρονα ή να λειτουργήσουν αθροιστικά, από την άλλη.

Στο κλίμα αυτό, βάλτε στην κορυφή τη ρητορική περί χούντας ή περί πατριωτών - προδοτών και θα έχετε το μείγμα που οδηγεί μαθηματικά σε ένα δημοψήφισμα, το αποτέλεσμα του οποίου θα ερμηνευτεί κατά το δοκούν από όλους, στο πλαίσιο της μοδάτης «δημιουργικής ασάφειας», θα χρησιμοποιηθεί ευκαιριακά από όλους και θα πεταχτεί στο καλάθι των αχρήστων για να ξεχαστεί το συντομότερο δυνατό ή να αφεθεί στην κρίση της ιστορίας - η οποία εικάζω ότι δεν θα είναι επιεικής απέναντι στην έμπνευση ή στην εκτέλεσή του.

Θα πει κανείς, είναι δυνατό να πάμε σε μια οποιαδήποτε διαδικασία κλεισμένοι σε ατομικές γυάλες προκειμένου να μην επηρεαστούμε; Φυσικά όχι! Το πρόβλημα μας είναι ότι στις προεκλογικές περιόδους των εθνικών ή άλλων εκλογών, πρώτα υπάρχει ο χρόνος να κυκλοφορήσει και να κριθεί η πληροφορία και δεύτερο, έχει αναπτυχθεί η ανάλογη κουλτούρα τόσο στα κόμματα όσο και στα ΜΜΕ. Στην περίπτωση των δημοψηφισμάτων, μαθαίνουμε και δυστυχώς μαθαίνουμε τη χειρότερη εποχή και με το πιο άκυρο ερώτημα ενώ το μέλλον το δικό μας και των παιδιών μας σε βάθος τριών γενεών μπορεί να κριθεί από τη συγκεκριμένη μας απόφαση στην οποία οδηγούμαστε σχεδόν τυφλοί.